روز‌های جوانی آرام آرام ورق خوردند و آرزوهایمان یکی یکی از جلوی چشم ما و هم نسلانمان رد شدند، دریغ از یک گوشه نگاهی که ما هم دل داریم و هر چقدر به دنبالشان دویدیم نشد که نشد، قدیم تر‌ها وقتی می‌خواستند بگویند فلانی ندار است می‌گفتند بی سر و سامان است و سرپناهی ندارد اصلا یکی از ویژگی‌های دارا و ندار همین مسکن بود.

شروع تابستان شاید برای بخشی از جامعه یعنی تفریح و تعطیلی، اما برای بخش نسبتا زیاد کشور که طبق آمار کمیسیون عمرانی مجلس بالغ بر ۵۱ درصد مردم ایران است یعنی استرس، اضطراب و ترس که چه می‌شود و صاحب خانه چقدر قرار است روی پول پیش و اجاره اضافه کند.

مهم نیست به چه چیز و چه کس اعتقاد دارید یا ندارید مستاجر که باشید همین روزهاست که خدا را به هر چیز و هرکس قسم می‌دهید تا سرپناهی برایتان پیدا شود و رنگ رخساره زن و فرزند، شما را از درون شرمنده نکند.

ما را به سخت جانی خود این گمان نبود

تقویم اجاره منزل به وقت اتمام است و بازار بنگاه‌های معاملات ملکی روز به روز داغ‌تر می‌شود، صاحب خانه از اوضاغ قمر در عقرب اقتصاد می‌گوید و افزایش پول پیش را معلول تورم مهارنشدنی عنوان می‌کند، مستاجران هم این روز‌ها به در و دیوار می‌زنند تا هرچه در این یک سال پس انداز کرده اند در طبق اخلاص گذارده و تحویل صاحب خانه‌ای بدهند که او هم گرفتار است.

محسن یکی از دوستان قدیمی نزدیک به یک ماه است در پی یافتن خانه این سو و آنسوی شهر را متر می‌زند و به دوستانش که ما باشیم سپرده است اگر جایی با پول مناسب پیدا کردیم دریغ نکنیم که ثواب دارد، حالا کار ما شده است این سو و آن سو فضای مجازی و حقیقی را دیدن و پیدا کردن خانه‌ای مناسب در شهر نه زیاد کوچک و نه زیاد بزرگ ساری.

اجاره منزل در این شهر از ۵۰ میلیون پول پیش و ماهی ۳ میلیون تومان شروع می‌شود و تا یک میلیارد و دویست و ماهی ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان اجاره تخت گاز پیش می‌رود، در همین گیر و دار نگرانی حالا به سراغ من نیز آمده است، جوان بیست و چند ساله مجرد که حقوقش کفاف پول تاکسی اش را هم نمی‌دهد چه کند با این اوضاع سرسام آور، دیروز محسن می‌گفت شاید بخواهم بروم خارج از شهر، پولم به این قیمت‌ها نمی‌رسد.


محسن ۳۵ سال سن دارد فرزندش تازه به دنیا آمده به همین دلیل نیز صاحبخانه گفته است، چون سه نفر شده اید باید صد میلیون به پول پیش و دو میلیون به پول اجاره اضافه کنید، قابل توجه دولت و مجلس و ایضا نهاد‌های دیگر که فرزندآوری را مهم می‌دانند.

محسن عجیب نگران است، می‌ترسد خانه‌ای پیدا نشود و نتواند سرپناهی برای خانواده اش مهیا کند یکی از دوستان می‌گفت با این اوضاع نمیتوان خانه خرید باید شریکی پول گذاشت زمین بخریم و بدهیم مشارکتی کسی پیدا شود تا بسازد.

این یعنی می‌توان به صورت خودجوش تعاونی‌هایی تشکیل شود تا جوانان بتوانند با پول کمتری صاحب خانه شوند، ایده جالبی است که شاید در دراز مدت بتوان روی آن حساب کرد، اما الان هر چه داریم و نداریم باید بدهیم پای اجاره و انگار قرار نیست چیزی برایمان بماند تا صرف این فکر‌های بکر کنیم.

گوش کسی به حرفمان بدهکار نیست

مالیات بر خانه‌های خالی طرحی بود که اگر شهروندی بیش از دو خانه داشت و در آن خانه کسی زندگی نمی‌کرد باید بابت آن مالیات می‌داد، تعداد خانه‌های خالی به صورت دقیق مشخص نیست و بین دو تا ۲.۵ میلیون اعلام می‌شود، قرار بوده دولت در سال گذشته از محل اخذ مالیات از خانه‌های خالی ۲ هزار میلیارد تومان درآمد داشته باشد که فقط ۶ میلیارد تومان آنرا اخذ کرده است.

محمد منان رییسی مدیر پژوهشکده معماری و شهرسازی اسلامی در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان مازندران گفت: قانون مالیات از خانه‌های خالی و لوکس به درستی اجرا نمی‌شود در حالیکه در غرب، مالیات سنگینی بابت این موارد اخذ می‌شود.

او افزود: کشور‌های غربی توانستند با سیاست‌های تنظیم گری و مالیات بازار مسکن خود را کنترل کنند به عنوان مثال در کشور‌های آمریکا و فرانسه یک واحد مسکونی اگر به مدت یکسال خالی بماند باید معادل ۱۰ درصد ارزش آن منزل مالیات پرداخت شود.

رییسی با بیان اینکه سیاست‌های اشتباه شورای عالی شهرسازی منجر به بحران در زمینه مسکن می‌شود، گفت: قیمت زمین در تهران بیش از ۱۱۰۰ برابر در ۳۰ سال اخیر رشد کرده است و نکته جالب اینجاست که قیمت زمین در تهران حتی نسبت به دلار و طلا چندین برابر افزایش یافته است.


مدیر پژوهشکده معماری و شهرسازی اسلامی افزود: مهاجرت به کلان شهر و عدم متناسب بودن عرضه و تقاضا باعث این رشد سرسام آور شده است که عمدتا شهرداران برای برطرف کردن این چالش و پاسخ به تقاضا مشتریان، زمین‌های شهری را به صورت تراکم فروخته اند.

او در پاسخ به این سوال که آیا تراکم فروشی و بلندمرتبه سازی توانسته مشکل مسکن مردم را حل کند و این خانه‌ها به دست مصرف کننده می‌رسد؟ گفت: تراکم سازی، امتیازی است که در اختیار سازندگان قرار می‌گیرد و نشانه آن، ۲ میلیون خانه خالی در تملّک بانک هاست یعنی این تراکم سازی‌ها بیشتر از آنکه به دست مصرف کنندگان برسد در دست ثروتمندان است.

منان رییسی راه حل‌هایی نیز برای برون رفت از بحران مسکن دارد و می‌گوید: اگر واقعا می‌خواهیم مشکل مسکن حل شود باید قانون مالیات بر خانه‌های خالی را به طور درست اعمال کنیم و شیوه شورای عالی مسکن و شهرسازی که با همان روش‌های قبل از انقلاب در حال اجراست تغییر کند.

او گریزی نیز به فرمایشات مقام معظم رهبری در دیدار سال گذشته خود با هیات دولت زد که فرمودند: در مساله مسکن ما به خارج وابستگی نداریم، زمینش مال خودمان است، مصالحش مال خودمان است، طراحی این‌ها مال خودمان است بنابراین به مساله مسکن باید رسید، یکی از اولویت‌های قطعی در بحث اقتصادی بخش مسکن است.

منان رییسی با بیان اینکه باید به کلیدواژه‌هایی همچون زمین، مصالح و طراحی توجه کرد، گفت: رهبر جامعه راهبرد‌های حوزه مسکن را مشخص کرده اند، اما متاسفانه مسئولان اجرایی هنوز متوجه رهنمود‌های ایشان نشده اند. وقتی رهبری می‌گویند طراحی این خانه در اختیار ماست یعنی باید شیوه خانه سازی را بر مبنای ایرانی اسلام طراحی کنیم نه به صورت تراکم سازی تا خانه به وسعت قوطی کبریت در اختیار مردم قرار دهیم.

حکایت این روز‌های بازار مسکن آن جایی تلخ‌تر می‌شود که یک جوان ایرانی برای خرید یا اجاره همین قوطی کبریت هم باید هزینه زیادی را متحمل شود، اما اگر با تراکم سازی و ساختمان سازی نمیتوان مشکل را حل کرد پس از چه راهی میتوان پرونده مشکلات مسکن را برای همیشه بست؟

زیست شهر‌های نوین مولد، راهکاری شگفت انگیز

مشکلات مسکن همیشه یکی از مهم‌ترین مسائل کلان کشور بوده است، خانه هر سال قوز بالای قوز معضلات ایران می‌شود و راهکاری هم اگر برای برون رفت از آن باشد یا تکراری است یا در عمل نشان داده است که نمی‌شود زیاد به آن تکیه کرد، برخی در این کشور، اما حرف‌های جدیدی درزمینه مسکن دارند، آن‌ها معتقدند ثبات در امر مسکن سازی و رفع دغدغه بسیاری از شهروندان ایرانی نه با مدل‌های شهرسازی غربی بلکه با مدل و شیوه‌های ایرانی اسلامی حل می‌شود.



دکتر عباس جهانبخش فارغ التحصیل کارشناسی ارشد معماری دانشگاه هنر تهران است او دوره دکتری خود را با گرایش معماری اسلامی در دانشگاه هنر اصفهان گذرانده و هم اکنون به عنوان عضو هیئت علمی این دانشگاه مشغول فعالیت است.

او در اینباره گفت: اگر به زندگی اکثر افراد جامعه سرکی بکشیم، خواهیم دید مسکن چالشی اساسی است که خانواده‌های بسیاری با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

او با بیان اینکه این مساله به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دولت هم تبدیل شده و نهضت ملی مسکن اقدامی در همین راستا است افزود: برای حل این چالش، جامعه نیازمند آگاهی و آمادگی است تا از الگو‌های رایج و معضل‌آفرین فعلی گذر کرده و پذیرای ایده‌هایی نو و متناسب با بوم و فرهنگ خود باشد.

رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۲۳ دی‌ماه ۱۳۹۲ در جمع شهردار و اعضای شورای شهر تهران دقیقا به همین نکته مهم اشاره فرمودند که هرچه ممکن است، محیط زندگی شهر، به گونه‌ای طراحی و ساخته شود تا تحقق سبک زندگی اسلامی، راحت‌تر امکان‌پذیر باشد.

او با بیان اینکه بار‌ها گفته شد که متراکم ساختن کلانشهر‌ها به بهانه صرفه جویی در هزینه‌های مدیریت شهر، اشتباه راهبردی است گفت: به عنوان مثال در هنگ کنک شهرکی وجود داشت به نام کولون که از لحاظ جمعیتی به شدت متراکم بود و نهایتا بعد از ۹۶ سال، در سال ۱۹۹۴ پس از تخریب توسط دولت هنگ کنگ به یک پارک شهری تبدیل شد.


او ادامه داد: از ویژگی‌های خاص این شهرک آمار بالای آسیب‌ها و معضلات اجتماعی بود و سوابق این شهرک و برخی نمونه‌های مشابه دیگر، اثبات می‌کند که بین افزایش بیش از حد تراکم از یک سو و آسیب‌های اجتماعی از سوی دیگر، رابطه معنادار و مستقیمی وجود دارد.

جهانبخش با بیان اینکه متراکم سازی نه تنها هزینه‌ها را کاهش نمی‌دهد بلکه هزینه‌های پنهان مضاعفی را به حاکمیت تحمیل می‌کند، افزود: سوال اساسی و بی‌پاسخ ما این است که اگر متراکم سازی کلانشهر‌ها منتج به تحمیل هزینه‌های پنهان به حاکمیت می‌شود و اگر این نوع شهرسازیِ متراکم هیچ نسبتی با فرهنگ و سبک زندگی ما ندارد پس چرا کماکان درب سیاست‌های شهرسازی و مدیریت شهری ما بر همان پاشنه سابق می‌چرخد؟!

جهانبخش با بیان اینکه زیست شهر‌های نوین مولد عنوان طرحی است که با پرده‌برداری از ایده‌هایی در زمینه شهرسازی، تا حدودی ذهنیت عموم افراد جامعه را برای مواجهه و گذر از انبوه سازی آماده می‌کند گفت: خانه‌ها در زیست شهر به شکل مولّد هستند.

او افزود: طراحی زیست شهر تلاشی برای بازتعریف الگوی ساخت در محلات و شهرک‌های جدید التاسیس است، به نحوی که دربرگیرنده واحد‌های مسکونی یک طبقه وسیع و مولد باشد، خدمات شهری را تدارک ببیند و بستر توان مندسازی خانواده‌ها و امکان شکل دهی و هویت دهی به محیط توسط ساکنان را فراهم گردد.

او با بیان اینکه تحقق این ایده نیازمند انجام مطالعات امکان سنجی است، گفت: چهار مساله اصلی برای امکان سنجی عبارتند از مساله زمین و کمبود آن، مساله تامین آب و انرژی، مساله هزینه‌های اجرایی و ساخت وساز و درنهایت بررسی ظرفیت‌های قانونی است.

جهانبخش گفت: یافته‌ها نشان می‌دهد از نظر تامین زمین، ایده‌ی زیست شهر می‌تواند جمعیتی معادل کل کشور را در وسعتی معادل ۲% مساحت ایران اسکان دهد. از نظر تامین آب و انرژی راهکار‌هایی برای طراحی پایدار زیست شهر وجود دارد که در مقاله تبیین شده است. هزینه‌های فنی و اجرایی نیز برای هر واحد مسکونی، معادل مسکن مهر خواهد بود.

این استاد دانشگاه افزود: این الگو می‌تواند علاوه بر اصلاح الگوی شهر‌ها و شهرک‌های نوبنیاد، بستری برای مهاجرت معکوس به روستا‌ها و ایجاد توازن و تمرکززدایی در آمایش سرزمین را فراهم نموده و به عنوان پیشرانی برای اصلاح شهر‌ها و روستا‌های موجود ایفای نقش نماید.

خانه، مسکن، سرپناه هر چه می‌خواهید اسمش را بگذارید دارد روز به روز دست نیافتنی‌تر می‌شود، مشکل مشخص است و راه حل نیز مشخص‌تر فقط یک دولت پای کار می‌خواهد و اراده‌ای تا جوان ایران در خانه خودش زندگی کند نه در خانه دیگری.
گزارش: محمد حسین رمدانی