باشگاه خبرنگاران جوان؛ اعظم پورکند - دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در جریان سفر چهار روزه‌اش به خاورمیانه، جایگاه پادشاهی‌های حوزه خلیج فارس را ارتقا داد؛ اقدامی که لااقل در کوتاه‌مدت، از اهمیت اتحاد دیرینه آمریکا با اسرائیل کاست. حمایت و همراهی او با رهبران عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی به‌ویژه در شرایطی برجسته شد که او اسرائیل و نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو را نادیده گرفت، شخصی که در ماه‌های اخیر از او فاصله گرفته است.

حتی پیش از ورود ترامپ به منطقه، اقداماتی مانند توافق یک‌جانبه دولت او با حماس برای آزادی آخرین اسیر آمریکایی در غزه، یا اسرائیل را دور زد یا آن را غافلگیر کرد. این اقدامات نشان دادند که دو متحد قدیمی در موضوعات کلیدی منطقه، هم‌راستا نیستند. این تحولات همچنین تفاوت ترامپ با رئیس‌جمهور پیشین، جو بایدن را برجسته کرد؛ کسی که تمرکز خود را بر جلب حمایت نتانیاهو، مذاکرات طولانی‌مدت، اما اغلب بی‌ثمر برای توقف جنگ غزه و ترمیم روابطش با عربستان سعودی گذاشته بود – کشوری که پیش از ورود به کاخ سفید، آن را «کشور مطرود» خوانده بود.

سؤال اصلی درباره ترامپ این است که آیا این فاصله گرفتن از اسرائیل فقط یک حرکت تاکتیکی است یا نه. آمریکا همچنان نزدیک‌ترین متحد و اصلی‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات اسرائیل است. حمایت اسرائیل در کنگره، گرچه بر اثر جنگ در غزه آسیب دیده، اما به‌گونه‌ای است که هیچ رئیس‌جمهوری نمی‌تواند به‌راحتی این رابطه را تضعیف کند.

ترامپ از مدت‌ها پیش روابطی محتاطانه با نتانیاهو داشته است. اطرافیان ترامپ می‌گویند او هنوز از بابت تبریک علنی نتانیاهو به بایدن پس از پیروزی در انتخابات ۲۰۲۰ دلخور است. با این حال، تحلیل‌گران می‌گویند اختلافات کنونی بیشتر به برنامه‌های ترامپ مربوط است تا یک شکاف عمیق و پایدار در روابط دو طرف.

تماس با حماس برای  آزادی اسیر اسرائیلی و لغو تحریم های سوریه

بر اساس گفته یک سخنگوی آمریکایی، دیدار ترامپ با ابو محمد الجولانی،  رئیس جمهور موقت سوریه، نخستین دیدار میان سران دو کشور در ۲۵ سال گذشته بوده است.

استیون کوک، کارشناس خاورمیانه در شورای روابط خارجی واشنگتن، گفت: «این اختلافات واقعی‌اند و تنش هم واقعی است. اما برخی بیش از حد بزرگ‌نمایی می‌کنند که گویا اسرائیل از برنامه سفر کنار گذاشته شده.» او یادآور شد که نتانیاهو تاکنون دو بار با ترامپ دیدار داشته و سران اسرائیلی همچنان با مقامات آمریکایی در تماس نزدیک هستند.

برای دولت‌های عربی، حتی یک چرخش موقت به سوی آنها خوشایند بود. بدر السیف، کارشناس امور خلیج فارس و عرب در دانشگاه کویت، گفت: «برای کسانی که در خلیج (فارس) تصور می‌کردند تنها راه رسیدن به آمریکا از مسیر اسرائیل می‌گذرد، حالا یک روزنه باز شده که می‌توانند مستقیماً با واشنگتن ارتباط بگیرند. ما به نفر اول دسترسی داریم. او گوش می‌دهد.»

جول ریبرن، گزینه پیشنهادی ترامپ برای سمت ارشد وزارت خارجه در امور خاورمیانه، در جلسه استماع سنا گفت: «کشور‌های خلیج فارس در حال تبدیل شدن به شریک مورد علاقه ما هستند.» او افزود: «سفر رئیس‌جمهور ثابت کرد که زمان آن رسیده روابط خود با منطقه خلیج فارس را گسترش دهیم، نه فقط در حوزه امنیت، بلکه در زمینه شکوفایی اقتصادی.»

با این حال، درست زمانی که منطقه در حال جشن گرفتن روابط تازه بود، وزارت خارجه عربستان جنگ اسرائیل در غزه را محکوم کرد و آن را «حملات مکرر ماشین جنگی اسرائیل علیه مردم فلسطین» خواند.

سفر ترامپ به عربستان و به حاشیه رفتن غزه و مسئله عادی سازی روابط با اسرائیل

غزه در جریان استقبال گرم کشور‌های نفت‌خیز خلیج فارس از ترامپ، تقریباً به حاشیه رفت. آنها ترامپ را در کاخ‌های باشکوه و مسجدی مجلل میزبانی کردند، وعده سرمایه‌گذاری چندین تریلیون دلاری دادند، رهبران تجاری را به مراسم مجلل دعوت کردند، خیابان‌ها را با شتر‌ها و اسب‌های تزئین‌شده آراستند، و ساختمان‌ها – از جمله بلندترین آسمان‌خراش جهان در دبی – را با پرچم آمریکا نورافشانی کردند.

شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رئیس‌ امارات، از ترامپ در بدو ورودش به ابوظبی استقبال کرد. میزبانان ترامپ ستایش فراوانی از او به عمل آوردند و او نیز از گفتن سخنان معمول دولت‌های قبلی درباره حقوق بشر خودداری کرد. ترامپ گفت: «اعراب نیازی به سخنرانی غربی‌ها درباره شیوه زندگی‌شان ندارند.»

هیچ‌کس به اندازه سعودی‌ها، این استقبال را پرشکوه برگزار نکرد. این کشور ثروتمند منطقه‌ای، که سال‌ها منفعل بود، حالا قدرت‌نمایی می‌کند. ولیعهد محمد بن سلمان در کل ۳۶ ساعت سفر، ترامپ را همراهی کرد. ترامپ در مراسم بدرقه بر روی باند فرودگاه با پادشاه خداحافظی کرد.

ترامپ در جریان اقامتش در ریاض گفت: «روابط آمریکا و عربستان، ستون امنیت و شکوفایی است. این رابطه اکنون قوی‌تر از همیشه است و، به‌هرحال، همین‌گونه باقی خواهد ماند.» او همچنین افزود که آرزویش این است که عربستان با اسرائیل روابط عادی برقرار کند – حرکتی که می‌تواند به یک موفقیت دیپلماتیک بزرگ در خاورمیانه تبدیل شود و هدفی بود که بایدن در دوران ریاست‌جمهوری‌اش به آن نرسید. ترامپ به حضار در ریاض، با حضور محمد بن سلمان در ردیف اول، گفت که عربستان می‌تواند در زمان خودش این تصمیم(عادی سازی روابط با اسرائیل) را بگیرد – اشاره‌ای که نشان می‌دهد تا زمانی که جنگ غزه ادامه دارد، مصالحه دیپلماتیک رسمی بعید است.

کشور‌های عربی پیش از این نیز وعده‌هایی از حمایت آمریکا شنیده‌اند – حتی از خود ترامپ در دوره اولش –، اما دیده‌اند که واشنگتن همچنان بیشتر با اسرائیل هم‌راستا بوده تا با آنها. در سال ۲۰۱۹، ترامپ وعده داد که در پاسخ به حمله پهپادی به تأسیسات نفتی عربستان که آمریکا مسئولیت آن را متوجه ایران دانست، واکنش نظامی نشان دهد، اما در نهایت حمله را لغو کرد و باعث نارضایتی سعودی‌ها شد.

جنگنده‌های قطری روز چهارشنبه هواپیمای ترامپ را در آستانه فرود در دوحه اسکورت کردند. اما در هفته‌های اخیر این نتانیاهو بوده که به حاشیه رانده شده، از جمله زمانی که ترامپ در جریان سفر نتانیاهو به کاخ سفید، مذاکرات هسته‌ای با ایران را اعلام کرد. اگرچه ترامپ گفته ترجیح می‌دهد ایران به سلاح هسته‌ای دست نیابد و یک توافق امضا شود، اما هشدار داده که در صورت عدم توافق، ممکن است به ایران حمله شود. این موضع، ترامپ را بار دیگر به موضع نتانیاهو در توقف برنامه هسته‌ای ایران نزدیک می‌کند.

اما این تنها اختلاف میان او و اسرائیل نیست. اوایل این ماه، ترامپ با انصارالله یمن  برای توقف حمله به کشتی‌های آمریکایی توافق کرد، اما نه برای توقف حملات به اسرائیل. پیش از ورود به خاورمیانه، او با حماس برای آزادی اسیر اسرائیلی-آمریکایی «ایدن الکساندر» مذاکره کرد، در حالی که دیگر اسرای اسرائیلی همچنان در اسارت بودند. او همچنین در جریان سفر خود به منطقه با درخواست شخصی بن سلمان برای لغو تحریم‌های سوریه موافقت کرد، اقدامی که با موضع اسرائیل – که نسبت به دولت جدید دمشق بدبین است – در تضاد بود.

در نخستین سفر خود به خاورمیانه در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش، ترامپ نیز ابتدا به عربستان رفت، اما سپس به اسرائیل پرواز کرد، با نتانیاهو دیدار کرد و در کنار دیوار ندبه در بیت‌المقدس نماز خواند – اقدامی که او را به نخستین رئیس‌جمهور در حال خدمت آمریکا تبدیل کرد که چنین کاری انجام داده است. اما این‌بار، در ابوظبی، ترامپ برای نخستین بار به عنوان رئیس‌جمهور به یک مسجد رفت – چرخشی چشمگیر برای سیاستمداری که روزی گفته بود: «اسلام از ما متنفر است.»

منبع: وال استریت ژورنال