باشگاه خبرنگاران جوان ؛ سارا بابایی - سال‌هاست لرستان با پدیده خشکسالی دست به گریبان است، اما امسال نشانه‌های بحران عمیق‌تر و گسترده‌تر از همیشه‌ است. 

یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های لرستان، یعنی کشکان  شاهرگ حیاتی جنوب این استان  در مقاطعی به‌طور کامل خشک شده است.

درحالی‌که خشکسالی طبیعی یکی از عوامل اصلی این بحران است، بررسی‌های میدانی و اظهارات مسئولان نشان می‌دهد نقش سوء‌مدیریت منابع آب، ضعف در اجرای الگوی کشت و برداشت‌های بی‌رویه، پررنگ‌تر از تغییرات اقلیمی صرف است. این وضعیت، نه‌تنها اکوسیستم منطقه را تهدید می‌کند، بلکه زیست بسیاری از گونه‌های آبزی، اقتصاد کشاورزان و تعادل اجتماعی را نیز به مخاطره انداخته است.

الگوی کشت؛ پاشنه آشیل مدیریت آب

کامران فرمان‌پور، مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان با اشاره به وضعیت بحرانی رودخانه کشکان می‌گوید:متأسفانه سازمان جهاد کشاورزی لرستان به هیچ‌وجه الگوی کشت را رعایت نکرده و برای افزایش تولید به‌هر قیمتی، کشاورزان را به سمت کشت محصولات آبدوست مثل برنج و ذرت هدایت کرده‌اند. نتیجه این تصمیم، فشار بی‌رویه بر منابع آبی منطقه است.

وی با تأکید بر اینکه اکولوژی رودخانه و ژنتیک گونه‌های آبزی در خطر نابودی است، هشدار داد:رودخانه کشکان در مناطقی کاملاً خشک شده و تلفات سنگینی به جمعیت گونه‌های بومی آبزی وارد آمده است. بخشی از این خسارت غیرقابل جبران است.

پمپ‌های غیرمجاز؛ غده چرکین در بستر رودخانه

فرمان‌پور در ادامه اظهار کرد :شرکت آب منطقه‌ای لرستان نه تنها در کنترل پمپ‌های غیرمجاز عملکرد ضعیفی داشته، بلکه برخی از اراضی به‌صورت غیرقانونی و بدون مجوز به آب سد ایوشان دسترسی دارند. پمپ‌های غیرمجاز به‌راحتی در مسیر رودخانه مستقر شده‌اند و برداشت آب را به شکل نامحدود انجام می‌دهند.

به گفته او، برخی کشاورزان نیز با حفر چاله‌هایی در مسیر رودخانه، آب‌های سطحی را جمع‌آوری کرده و با تلمبه‌خانه‌ها به مزارع انتقال می‌دهند، این اقدامات، نه‌تنها خلاف قانون است، بلکه باعث برهم خوردن تعادل اکوسیستم و نابودی تنوع زیستی منطقه شده است.

 سد ایوشان؛ آب هست، اما نمی‌رسد

یکی از راهکارهای کلیدی برای نجات رودخانه کشکان، رهاسازی آب از سد ایوشان است. با پیگیری‌های اخیر، مقداری از آب این سد رهاسازی شده، اما به دلیل وجود برداشت‌های غیرمجاز در مسیر، این آب پیش از رسیدن به مناطق پایین‌دست و پلدختر، به مصرف می‌رسد.

رضایی، سرپرست فرمانداری پلدختر می‌گوید: رهاسازی آب از سد ایوشان با دستور استاندار شروع شده، اما برای تأثیر واقعی، باید با پمپ‌های غیرمجاز برخورد قاطع صورت گیرد. همچنین خاکریزهای ایجاد شده در بستر رودخانه باید تخریب شود.

او تأکید می‌کند:بدون مشارکت جدی کشاورزان و همکاری دستگاه‌های اجرایی، مدیریت بحران آب غیرممکن است. ما نیازمند یک اقدام هماهنگ و قاطع هستیم.

دلایل فنی و اقلیمی خشکیدگی کشکان

داریوش حسن‌نژاد، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان، نیز عوامل اقلیمی را عامل اصلی این بحران می‌داند:امسال کاهش شدید بارندگی، تغییر رژیم بارش از برف به باران و پراکنش نامناسب، باعث کاهش منابع آبی حوضه کشکان شده است. الگوی کشت نادرست نیز نقش تشدیدکننده‌ای داشته است.

به گفته او، تنها در سال جاری، آبدهی رودخانه کشکان به ۱۵۰ لیتر بر ثانیه کاهش یافته؛ در حالی‌که این رقم در سال گذشته بیش از ۲۳۰۰ لیتر بر ثانیه بوده است. رودخانه‌های مهمی مانند مادیان رود، تیره دورود و کاکاشرف نیز در اردیبهشت‌ماه خشک شده‌اند.

بحران فراتر از کشکان؛ فروپاشی منابع زیرزمینی

براساس داده‌های رسمی، سطح سفره‌های آب زیرزمینی لرستان تا پایان اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۸۰ سانتی‌متر کاهش یافته که معادل ۶۴ میلیون متر مکعب است.

با توجه به اینکه بسیاری از روستاها و باغات به منابع زیرزمینی متکی هستند، ادامه این روند می‌تواند بحران آب شرب و مهاجرت‌های اجباری را به دنبال داشته باشد

رودخانه کشکان نماد یک بحران چند‌بعدی است؛ از یک سو خشکسالی و تغییر اقلیم، از سوی دیگر سیاست‌های نادرست کشاورزی، ضعف در نظارت بر برداشت آب و عدم هماهنگی نهادی.

 ادامه این وضعیت، نه تنها حیات رودخانه را پایان می‌دهد، بلکه تبعات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی گسترده‌ای به همراه خواهد داشت.

برای نجات کشکان، رهاسازی هدفمند آب، جمع‌آوری پمپ‌های غیرمجاز، اجرای الگوی کشت متناسب با منابع موجود، و برخورد قانونی با متخلفان، امری اجتناب‌ناپذیر است.

 تا وقتی که مسئولان به جای اقدام، به فرافکنی و جلسات بی‌حاصل بسنده می‌کنند، باید نگران روزی باشیم که کشکان تنها نامی در نقشه‌های جغرافیایی باشد؛ بدون جریان، بدون حیات، بدون بازگشت.