باشگاه خبرنگاران جوان ؛ حسین مهدی تبار - گروه بریکس، متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، در سال ۲۰۰۶ به عنوان یک ائتلاف اقتصادی بین‌المللی با هدف تقویت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی میان کشورهای عضو تشکیل شد. این گروه که بعدها با پیوستن کشورهای جدیدی مانند ایران، مصر، امارات متحده عربی و اتیوپی گسترش یافت، به دنبال ایجاد یک نظم جهانی چندقطبی و کاهش وابستگی به نظام مالی تحت سلطه غرب، به‌ویژه دلار آمریکا، است. بریکس با جمعیتی نزدیک به نیمی از جمعیت جهان و سهمی حدود ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (بر اساس برابری قدرت خرید)، به یکی از بازیگران کلیدی در اقتصاد جهانی تبدیل شده است. این ائتلاف با تمرکز بر توسعه مکانیسم‌های مالی غیر دلاری، تقویت تجارت با ارزهای ملی و ایجاد نهادهای مالی مستقل مانند بانک توسعه جدید، تلاش دارد تا نفوذ اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشورهای عضو را افزایش دهد. با این حال، در دوران دومین ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، که از ژانویه ۲۰۲۵ آغاز شده است، این گروه با چالش‌های جدیدی مواجه شده است. سیاست‌های تهاجمی تجاری و تهدیدهای تعرفه‌ای ترامپ علیه کشورهای عضو بریکس، پرسش‌هایی را درباره آینده این ائتلاف و میزان تقابل آن با ایالات متحده ایجاد کرده است. این گزارش به بررسی وضعیت بریکس در دوران ترامپ، تهدیدهای او و توانایی این گروه برای ادامه نقش‌آفرینی به عنوان یک رکن تغییر نظم بین‌المللی می‌پردازد.

 تهدیدات تعرفه‌ای ترامپ و واکنش بریکس  

دونالد ترامپ، که با شعار «اول آمریکا» به قدرت بازگشته است، از همان آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری خود، رویکردی تهاجمی در قبال بریکس اتخاذ کرده است. او این گروه را به تلاش برای تضعیف سلطه دلار آمریکا و به چالش کشیدن هژمونی اقتصادی ایالات متحده متهم کرده و تهدیدهایی مبنی بر اعمال تعرفه‌های سنگین علیه کشورهای عضو مطرح کرده است. به عنوان مثال، ترامپ در پستی در شبکه اجتماعی خود اعلام کرد که اگر کشورهای بریکس به دنبال ایجاد ارز جدیدی برای جایگزینی دلار یا استفاده از ارزهای دیگر در تجارت بین‌المللی باشند، با تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی مواجه خواهند شد. او همچنین در اظهاراتی در جلسات کابینه کاخ سفید، از اعمال تعرفه ۱۰ درصدی بر کالاهای وارداتی از کشورهای عضو بریکس خبر داد و مدعی شد که این گروه با هدف «آسیب زدن به ایالات متحده» تشکیل شده است. این تهدیدات بخشی از استراتژی گسترده‌تر ترامپ برای حفظ سلطه دلار و جلوگیری از شکل‌گیری یک نظم اقتصادی چندقطبی است که می‌تواند نفوذ اقتصادی آمریکا را کاهش دهد. با این حال، واکنش کشورهای عضو بریکس به این تهدیدات متفاوت بوده و نشان‌دهنده پیچیدگی‌های داخلی این ائتلاف است.

 چالش دلارزدایی و تنوع رویکرد اعضا  

یکی از محورهای اصلی تقابل میان ترامپ و بریکس، تلاش این گروه برای کاهش وابستگی به دلار در تجارت بین‌المللی است. ایده ایجاد یک ارز مشترک یا استفاده گسترده‌تر از ارزهای ملی در معاملات بین کشورهای عضو، از زمان تحریم‌های غرب علیه روسیه در سال ۲۰۲۲ به دلیل جنگ اوکراین شدت گرفته است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در اجلاس بریکس در کازان در سال ۲۰۲۴، خواستار ایجاد یک نظام پرداخت بین‌المللی جایگزین سیستم پرداخت جهانی (سوئیفت) شد تا از استفاده دلار به عنوان «ابزار سیاسی» توسط آمریکا جلوگیری کند. با این حال، پیشرفت در این زمینه کند بوده و برخی اعضا، مانند برزیل، از ایده ارز مشترک عقب‌نشینی کرده‌اند. کریسپین فیری، سخنگوی وزارت روابط بین‌الملل آفریقای جنوبی، نیز تأکید کرده که تمرکز بریکس بیشتر بر تقویت تجارت با ارزهای ملی است تا ایجاد یک ارز جدید. این تفاوت در رویکرد اعضا، یکی از چالش‌های داخلی بریکس در برابر فشارهای خارجی، به‌ویژه از سوی دولت ترامپ، است.

هند، به عنوان یکی از اعضای کلیدی بریکس، نمونه‌ای از پیچیدگی‌های این ائتلاف در مواجهه با سیاست‌های ترامپ است. مقامات هندی اعلام کرده‌اند که نگران تهدیدات تعرفه‌ای ترامپ نیستند، زیرا هدف هند از مشارکت در بریکس، تضعیف دلار نیست، بلکه کاهش ریسک‌های تجاری از طریق معاملات با ارزهای ملی است. هند، که قرار است در سال ۲۰۲۶ ریاست بریکس را بر عهده بگیرد، تلاش دارد خود را از کشورهایی مانند چین و روسیه، که رویکردی تهاجمی‌تر در برابر آمریکا دارند، متمایز کند. این تمایز به دلیل روابط استراتژیک هند با ایالات متحده، به‌ویژه به عنوان وزنه تعادل در برابر چین، اهمیت دارد. با این حال، تهدیدات تعرفه‌ای ترامپ، به‌ویژه در شرایطی که هند و آمریکا در حال مذاکره برای یک توافق تجاری هستند، می‌تواند به عنوان اهرمی برای فشار بر دهلی‌نو عمل کند. مذاکره‌کنندگان هندی پیشنهادهای خود را به دولت ترامپ ارائه داده‌اند و منتظر پاسخ هستند، اما تهدیدات تعرفه‌ای ممکن است به معنای تلاش برای کسب امتیازات بیشتر از هند باشد.

 مقاومت بریکس در برابر فشارهای آمریکا  

برزیل، به عنوان رئیس کنونی بریکس، نیز واکنش تندی به تهدیدات ترامپ نشان داده است. لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، در پاسخ به تهدیدات تعرفه‌ای، اظهار داشت که «جهان دیگر نیازی به امپراتور ندارد» و بریکس به دنبال یافتن راه‌های جدیدی برای سازماندهی اقتصاد جهانی است. این موضع نشان‌دهنده تمایل برزیل به حفظ استقلال عمل بریکس و مقاومت در برابر فشارهای آمریکا است. دیمیتری مدودف، معاون رئیس شورای امنیت روسیه، نیز تهدیدات ترامپ را نشانه‌ای از «اقتدار رو به رشد» بریکس دانست و تأکید کرد که این گروه در مسیر درستی حرکت می‌کند. این واکنش‌ها نشان می‌دهد که کشورهای عضو بریکس، به‌ویژه آن‌هایی که روابط اقتصادی محدودی با آمریکا دارند، مانند ایران و روسیه، تمایل دارند در برابر سیاست‌های تهاجمی ترامپ مقاومت کنند.

با وجود این تقابل‌ها، توانایی ترامپ برای جلوگیری از پیشرفت بریکس با موانع متعددی مواجه است. نخست، اقتصاد جهانی دیگر مانند گذشته تحت سلطه کامل ایالات متحده نیست. کشورهای بریکس، با سهمی قابل‌توجه از اقتصاد جهانی، توانایی ایجاد شبکه‌های تجاری و مالی مستقل را دارند. برای مثال، تجارت دوجانبه چین و روسیه با استفاده از پول چین (یوان)، اگرچه در سال ۲۰۲۴ به دلیل تحریم‌های آمریکا کاهش یافت، همچنان نشان‌دهنده پتانسیل این کشورها برای کاهش وابستگی به دلار است. دوم، تهدیدات تعرفه‌ای ترامپ ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد. اعمال تعرفه‌های سنگین می‌تواند هزینه کالاها را در کشورهای عضو بریکس افزایش دهد، اما همزمان تورم را در ایالات متحده تشدید کرده و به بی‌ثباتی تجارت جهانی منجر شود. تحلیلگران هشدار داده‌اند که جنگ تجاری جهانی ناشی از این سیاست‌ها می‌تواند اقتصاد آمریکا را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

ایران، به عنوان یکی از اعضای جدید بریکس، از تهدیدات تعرفه‌ای ترامپ تأثیر مستقیم چندانی نمی‌پذیرد، زیرا تعاملات اقتصادی محدودی با آمریکا دارد. با این حال، ایران می‌تواند از تقویت همبستگی میان اعضای بریکس بهره‌مند شود. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در اجلاس بریکس در برزیل، بر تقویت چندجانبه‌گرایی و همکاری‌های اقتصادی تأکید کرد. این موضع نشان‌دهنده تلاش ایران برای استفاده از بریکس به عنوان بستری برای مقابله با تحریم‌های غرب و گسترش نفوذ خود در نظم جهانی است. با این حال، چالش‌های داخلی بریکس، مانند تفاوت در اولویت‌های اعضا و کندی پیشرفت در ایجاد مکانیسم‌های مالی جایگزین، می‌تواند مانع از تحقق کامل این اهداف شود.

 چشم‌انداز بریکس در نظم جهانی  

یکی از نقاط قوت بریکس در برابر فشارهای ترامپ، تنوع و انعطاف‌پذیری آن است. این گروه نه تنها شامل اقتصادهای بزرگ مانند چین و هند است، بلکه کشورهایی مانند ایران و اتیوپی را نیز در بر می‌گیرد که منافع و اولویت‌های متفاوتی دارند. این تنوع، اگرچه گاهی به اختلافات داخلی منجر می‌شود، اما به بریکس اجازه می‌دهد تا به عنوان یک بلوک منعطف عمل کند. به عنوان مثال، در حالی که روسیه و چین بر دلارزدایی تأکید دارند، برزیل و هند رویکردی محتاطانه‌تر اتخاذ کرده‌اند. این انعطاف‌پذیری می‌تواند به بریکس کمک کند تا در برابر سیاست‌های تهاجمی آمریکا مقاومت کند و به تدریج نفوذ خود را در نظم جهانی افزایش دهد.

با این حال، بریکس با چالش‌های داخلی و خارجی متعددی مواجه است. اختلافات میان اعضا، به‌ویژه بین چین و هند، می‌تواند هماهنگی استراتژیک این گروه را تضعیف کند. همچنین، وابستگی برخی اعضا به بازارهای غربی، به‌ویژه هند و برزیل، می‌تواند آن‌ها را در برابر فشارهای اقتصادی آمریکا آسیب‌پذیر کند. علاوه بر این، کندی پیشرفت در ایجاد زیرساخت‌های مالی جایگزین، مانند سیستم پرداخت جایگزین سیستم پرداخت جهانی (سوئیفت)، نشان‌دهنده محدودیت‌های فنی و سیاسی بریکس است. با وجود این چالش‌ها، بریکس همچنان به عنوان یک نیروی مهم در تغییر نظم جهانی عمل می‌کند. این گروه با تمرکز بر همکاری‌های جنوب-جنوب و تقویت نهادهای مالی مستقل، می‌تواند به تدریج وابستگی به نظام مالی تحت سلطه غرب را کاهش دهد.

در نهایت، تقابل میان بریکس و دولت ترامپ اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، اما توانایی ترامپ برای متوقف کردن پیشرفت این گروه محدود است. تهدیدات تعرفه‌ای او ممکن است برخی اعضا را تحت فشار قرار دهد، اما بعید است بتواند مانع از حرکت بریکس به سمت ایجاد یک نظم چندقطبی شود. بریکس با تکیه بر قدرت اقتصادی و تنوع اعضای خود، این پتانسیل را دارد که به عنوان یک رکن کلیدی در تغییر نظم بین‌المللی عمل کند. واکنش‌های قاطع رهبرانی مانند لولا داسیلوا و پوتین نشان‌دهنده عزم این گروه برای مقاومت در برابر فشارهای آمریکا است. در حالی که چالش‌های داخلی و خارجی ممکن است سرعت پیشرفت بریکس را کاهش دهد، این ائتلاف با تکیه بر همکاری‌های اقتصادی و سیاسی، همچنان در مسیر تبدیل شدن به یک نیروی تعیین‌کننده در صحنه جهانی حرکت می‌کند.