باشگاه خبرنگاران جوان - ۲۷ تیرماه، طبیعت ایران نفس می‌کشد؛ نه با نسیمی خنک از دل جنگل‌های شمال، بلکه با نفس گرم و آتشین بیابانی که در دل سکوت، تاریخ و زمین را به هم دوخته است.

امروز نهمین سالروز ثبت جهانی بیابان لوت، نخستین میراث طبیعی ایران در فهرست یونسکو است؛ رویدادی که نه فقط یک نقطه عطف محیط‌زیستی، که یک اعتبار ملی در سطح جهانی محسوب می‌شود.

پهنه‌ای خارق‌العاده با بلندترین تپه‌های ماسه‌ای، گرم‌ترین نقطه زمین، و تاریخی چند هزار ساله که می‌تواند به قطب گردشگری پایدار و توسعه اقتصادی شرق کشور تبدیل شود. 

از دل خاک تا فهرست جهانی

در گرمای سوزان تیرماه ۱۳۹۵، در چهلمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در استانبول، نام «بیابان لوت» رسماً در فهرست میراث جهانی بشر جای گرفت. این بیابان با تمام خشونت اقلیمی‌اش، آن‌چنان شگفتی‌هایی در دل خود جای داده که نامش در کنار شاهکار‌های طبیعی جهان نشسته است.

بیابان لوت، گسترده در میان استان‌های خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان، بیش از ۴۰ هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و تقریباً ۱۰ درصد از خاک ایران را شامل می‌شود.

جایی که زمین زنده است

در دل لوت، زمین، خود راوی تاریخ است. تپه‌های ماسه‌ای ۴۸۰ متری که در دنیا بی‌همتا هستند، کلوت‌هایی که به چشم‌انداز مریخ شباهت دارند، گلدان‌هایی از جنس خاک و گیاه که به آنها نبکا می‌گویند، و دمایی که در سال ۲۰۰۵ به ۷۰/۷ درجه سانتی‌گراد رسید و نام لوت را به عنوان گرم‌ترین نقطه زمین ثبت کرد.

اما این بیابان فقط جغرافیا نیست؛ اینجا، تاریخ قدم می‌زند. دشت لوت، با پنج هزار سال سابقه تمدنی و کشف بیش از سه هزار اثر باستانی، نشان می‌دهد که انسان و بیابان، در هم تنیده‌اند.

از طبیعت سوزان تا سرمای توسعه

توسعه پایدار در دل یک زیست‌بوم شکننده، کاری است پرچالش. با این حال، پایگاه جهانی بیابان لوت در خراسان جنوبی در سال‌های اخیر توانسته گام‌های قابل‌توجهی بردارد. از تجهیز خانه‌های بومی به عنوان مراکز اقامتی و آموزشی گرفته تا برگزاری همایش‌های علمی، کارگاه‌های صنایع دستی، و ثبت رسمی دمای «ریگ یلان»، همگی در مسیر حفاظت از این میراث جهانی است.

زهرا رضایی ملکوتی، مدیر پایگاه جهانی لوت گفت: ما در تلاشیم لوت فقط در فهرست یونسکو باقی نماند، بلکه در ذهن و دل مردم هم زنده بماند؛ با آموزش، گردشگری مسئولانه و همکاری با جامعه محلی.

گردشگری؛ راه نجات بیابان؟

با آنکه «لوت» بی‌آب است، اما لبریز از فرصت‌های طلایی گردشگری است،گردشگری ماجراجویانه، ژئوتوریسم، سفر‌های نجومی، گردشگری سلامت و آرامش، اقامت در خانه‌های بومی و آشنایی با صنایع دستی خاص مناطق بیابانی، همه می‌توانند درآمد پایدار برای مردم منطقه ایجاد کنند.

مصطفی نخعی، نماینده مردم نهبندان و سربیشه و نایب‌رئیس فراکسیون گردشگری مجلس نیز در گفت‌و‌گو با تسنیم گفت: بیابان لوت می‌تواند یک موتور محرک اقتصادی برای شرق کشور باشد. ما باید به لوت، نه فقط به چشم طبیعت، بلکه به‌عنوان فرصتی اقتصادی و تمدنی نگاه کنیم.

بیابان لوت؛ فرصتی برای توسعه پایدار خراسان جنوبی

مدیر انجمن گردشگری پایدار خراسان جنوبی با اشاره به اهمیت ثبت جهانی بیابان لوت در فهرست میراث طبیعی یونسکو گفت: بیابان لوت اولین اثر طبیعی ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است و پس از آن جنگل‌های هیرکانی به عنوان دومین اثر طبیعی ثبت شد. ثبت آثار طبیعی در یونسکو فرایندی بسیار دشوار و تخصصی است و تنها دو اثر طبیعی ایران موفق به ثبت جهانی شده‌اند.

احمد کاشانی ادامه داد: ثبت یک اثر در یونسکو افتخاری بزرگ است، اما حفظ، نگهداری و حفاظت آن پس از ثبت بسیار مهم‌تر از خود ثبت است. شاهد بوده‌ایم که آثاری که به سختی ثبت شده‌اند، به دلیل عدم حفاظت مناسب از فهرست جهانی خارج شده‌اند. خوشبختانه پس از نزدیک به ده سال از ثبت بیابان لوت، این ثبت همچنان پایدار باقی مانده است، اما باید به هشدار‌های یونسکو توجه جدی شود.

کاشانی در مورد ویژگی‌های اقتصادی آثار ثبت شده جهانی بیان کرد: آثار ثبت شده در یونسکو به عنوان برند‌های جهانی شناخته می‌شوند و گردشگران حرفه‌ای آنها را در اولویت بازدید خود قرار می‌دهند، بدون نیاز به تبلیغات گسترده. اما از سوی دیگر، استان کرمان به عنوان یکی از دروازه‌های ورود به بیابان لوت، قبل از ثبت یونسکو، تلاش‌های زیادی در زمینه تبلیغات و توسعه زیرساخت‌ها انجام داده بود.

وی افزود: خراسان جنوبی نیز با روستا‌های شناخته شده‌ای مانند دهلم، حیدرآباد و نهبندان تلاش کرده است تا سهم خود را از اقتصاد بیابان لوت افزایش دهد، اما همچنان تا رسیدن به جایگاه مطلوب فاصله زیادی دارد. ما باید رویداد‌های ملی و بین‌المللی در استان برگزار کنیم و از فرصت‌های رسانه‌ای و معرفی بین‌المللی استفاده کنیم تا سهم خراسان جنوبی در اقتصاد گردشگری بیابان لوت افزایش یابد.

مدیر انجمن گردشگری پایدار خراسان جنوبی تاکید کرد: پایگاه جهانی بیابان لوت در نصرت‌آباد سیستان و بلوچستان، دهلم نهبندان و شهداد کرمان شکل گرفته‌اند که خراسان جنوبی به دلیل فعالیت‌های پژوهشی و حفاظت از مسیر‌های گردشگری، فعال‌ترین پایگاه به شمار می‌رود.

وی همچنین به برگزاری چهارمین همایش بین‌المللی بیابان لوت اشاره کرد که چهاردهم و پانزدهم آبان‌ماه سال جاری در دانشگاه بیرجند برگزار خواهد شد و گفت: این همایش فرصتی مناسب برای معرفی بیشتر ظرفیت‌های گردشگری، زیست‌محیطی و سرمایه‌گذاری بیابان لوت در خراسان جنوبی است و باید از این فرصت برای توسعه پایدار بهره ببریم.

کاشانی در پایان افزود: روستا‌های دهلم با نخلستان‌های منحصر‌به‌فرد، حیدرآباد با زیبایی‌های طبیعی و چهارداشتی با مزارع زیتون، همه جلوه‌های بی‌نظیر بیابان لوت در خراسان جنوبی هستند که باید به‌خوبی معرفی و توسعه یابند. همچنین چشم‌انداز‌های طبیعی مانند آسباد‌های خان شرف، کوه‌های مینیاتوری و گرم‌ترین نقطه کره زمین در خراسان جنوبی، جاذبه‌هایی هستند که می‌توانند گردشگران و سرمایه‌گذاران را جذب کنند.

اما هنوز چالش‌ها پابرجاست...

در کنار همه ظرفیت‌ها، لوت با تهدید‌های جدی نظیر تخریب ناشی از گردشگری بی‌برنامه، آلودگی محیطی و انباشت زباله، توسعه صنعتی و معدنی بدون ملاحظات زیست‌محیطی، کمبود نیرو‌های متخصص و تجهیزات حفاظتی رو به رو است.

بیابان، برخلاف ظاهر سختش، زیست‌بومی بسیار حساس است و بازگشت آن به حالت اولیه پس از تخریب، در مواردی غیرممکن است.

 لوت، مسئولیت ماست

۲۷ تیر، فقط یک تاریخ نیست. تلنگری است برای یادآوری مسئولیتی بزرگی یعنی پاسداری از لوت، نه به‌عنوان خاکی سوزان، بلکه گنجینه‌ای از طبیعت، تاریخ، فرهنگ و آینده است.

بیابان لوت، همان‌قدر که آرام است، هشداردهنده است. همان‌قدر که ساکت است، حرف دارد. اگر امروز با تدبیر از آن مراقبت نکنیم، فردا نه فقط یک بیابان را، که بخشی از هویت ملی خود را از دست خواهیم داد.

منبع:تسنیم