باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی* - از زمان استقلال جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۱، اداره مسلمانان قفقاز (CMO) که به‌عنوان نهاد رسمی مسئول سازماندهی امور دینی مسلمانان شیعه و سنی این کشور معرفی شده، نه‌تنها نتوانسته به وظایف ادعایی خود در حمایت و سازماندهی جامعه مسلمانان عمل کند، بلکه به ابزاری برای مهار و تضعیف تشیع و ترویج نسخه‌ای مجهول و غیراصیل از اسلام تبدیل شده است. این اداره، تحت مدیریت طولانی‌مدت الله‌شکور پاشازاده، به جای تقویت هویت دینی مردم جمهوری آذربایجان، در مسیری حرکت کرده که به نظر می‌رسد بیش از آنکه در خدمت اسلام و به‌ویژه تشیع باشد، در راستای اهداف سیاسی دولت الهام علی‌اف و متحدان منطقه‌ای و بین‌المللی آن عمل می‌کند.
الله‌شکور پاشازاده: مدیریت مشکوک و ارتباطات بحث‌برانگیز
الله‌شکور پاشازاده از سال ۱۹۸۰، یعنی از دوران اتحاد جماهیر شوروی، ریاست اداره مسلمانان قفقاز را بر عهده داشته و این تداوم طولانی‌مدت در قدرت، خود جای سؤال و تأمل دارد. در طول این چهار دهه، پاشازاده نه‌تنها به‌عنوان یک مقام دینی، بلکه به‌عنوان چهره‌ای سیاسی و امنیتی در خدمت دولت باکو عمل کرده است. یکی از جنبه‌های بحث‌برانگیز عملکرد او، ارتباطات و دیدارهایش با سران صهیونیست، از جمله مارک اشنایدر، خاخام ارشد صهیونیست و یکی از تأثیرگذارترین افراد در پروژه عادی‌سازی روابط کشور‌های اسلامی با رژیم صهیونیستی، است.

این دیدارها، چه در داخل آذربایجان و چه در خارج از آن، پرسش‌های جدی درباره استقلال دینی پاشازاده و نقش او در پیشبرد سیاست‌های ضداسلامی و به‌ویژه ضدشیعی ایجاد کرده است. در حالی که اکثریت مردم جمهوری آذربایجان شیعه هستند، نزدیکی پاشازاده به رژیم صهیونیستی و عدم واکنش او به سیاست‌های ضدایرانی و ضدشیعی دولت باکو، نشان‌دهنده انحراف این اداره از مأموریت اصلی خود، یعنی حمایت از جامعه مسلمانان، است.
ترویج نسخه‌ای مجهول از اسلام و سرکوب تشیع
اداره مسلمانان قفقاز تحت مدیریت پاشازاده، به جای تقویت وحدت اسلامی و حمایت از شیعیان و سنیان، به ابزاری برای ترویج نسخه‌ای تحریف‌شده از اسلام تبدیل شده که با هویت شیعی مردم آذربایجان همخوانی ندارد. این اداره، به جای تقویت باور‌های دینی اصیل، به نظر می‌رسد در راستای سیاست‌های سکولار و ضددینی دولت علی‌اف عمل می‌کند. محدودیت‌های شدید بر مراسم‌های عزاداری محرم، تخریب مساجد و حسینیه‌ها به بهانه‌های ساخت‌وساز غیرقانونی، و ممنوعیت حجاب در مدارس، نمونه‌هایی از سیاست‌های ضدشیعی دولت باکو هستند که اداره مسلمانان قفقاز نه‌تنها در برابر آنها سکوت کرده، بلکه به‌نوعی مشروعیت‌بخش این اقدامات بوده است.

در مقابل، این اداره هیچ تلاشی برای حمایت از رهبران شیعه و فعالان مذهبی که به بهانه‌های واهی توسط دولت علی‌اف زندانی شده‌اند، انجام نداده و حتی در مواردی با سکوت یا همراهی خود، به سرکوب شیعیان کمک کرده است. 
نفوذ نورچی‌ها و گروه‌های سلفی: ابزار‌های دولت علی‌اف
یکی از جنبه‌های نگران‌کننده در سیاست‌های دینی دولت آذربایجان، حمایت از گروه‌های نورچی تحت رهبری ساختار‌های فتح‌الله گولن و گسترش فعالیت گروه‌های سنی سلفی در دهه گذشته است. گروه‌های نورچی که به دلیل نفوذ در ساختار‌های آموزشی و فرهنگی جمهوری آذربایجان مورد انتقاد قرار گرفته‌اند، با حمایت ضمنی دولت باکو، به ترویج افکار غیربومی و تضعیف هویت شیعی در این کشور پرداخته‌اند. این گروه‌ها، که پیش‌تر در ترکیه نیز به دلیل فعالیت‌های سیاسی و امنیتی مورد انتقاد بودند، در جمهوری آذربایجان به‌عنوان ابزاری برای کاهش نفوذ تشیع و جایگزینی آن با نسخه‌ای از اسلام که با سیاست‌های دولت همخوان است، عمل کرده‌اند.

از سوی دیگر، در سال‌های اخیر، گروه‌های سلفی و تکفیری که از مناطقی مانند سوریه به جمهوری آذربایجان منتقل شده‌اند، با حمایت مالی کشور‌های عربی نظیر عربستان سعودی و کویت، در این کشور فعالیت خود را گسترش داده‌اند. این گروه‌ها در جنگ دوم قره‌باغ (۲۰۲۰) به‌عنوان نیرو‌های نیابتی در کنار ارتش آذربایجان حضور داشتند و نقش مهمی در پیشبرد اهداف نظامی باکو ایفا کردند. این در حالی است که دولت علی‌اف، به جای تقویت نیرو‌های بومی و شیعه، به این گروه‌های افراطی اجازه فعالیت داده و حتی مساجد و مناطقی از جغرافیای جمهوری آذربایجان را در اختیار آنها قرار داده است. این سیاست نه‌تنها به تضعیف هویت شیعی مردم آذربایجان منجر شده، بلکه تهدیدی جدی برای امنیت منطقه، به‌ویژه مرز‌های ایران، ایجاد کرده است.
سرکوب شیعیان و زندانی کردن رهبران مذهبی
در مقابل این حمایت از گروه‌های سلفی و نورچی، دولت الهام علی‌اف سیاست سرکوب شدید علیه شیعیان را در پیش گرفته است. فعالان و رهبران شیعه، از جمله اعضای جنبش حسینیون که به محور مقاومت نزدیک هستند، به بهانه‌های مختلف مانند ارتباط با ایران یا فعالیت‌های غیرقانونی، بازداشت و زندانی شده‌اند.
منطقه نارداران، که به‌عنوان یکی از مراکز مذهبی شیعیان شناخته می‌شود، در سال ۲۰۱۵ شاهد سرکوب خونین توسط نیرو‌های امنیتی بود که منجر به کشته شدن چندین نفر شد. این اقدامات نشان‌دهنده رویکرد خصمانه دولت باکو علیه جامعه شیعه است که اکثریت جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند.
خیانت به هویت دینی مردم آذربایجان
اداره مسلمانان قفقاز تحت رهبری الله‌شکور پاشازاده، به جای حمایت از وحدت اسلامی و تقویت تشیع، به ابزاری برای پیشبرد سیاست‌های سکولار و ضدشیعی دولت الهام علی‌اف تبدیل شده است. ارتباطات مشکوک پاشازاده با سران صهیونیست، سکوت او در برابر سرکوب شیعیان، و حمایت ضمنی از گروه‌های نورچی و سلفی، نشان‌دهنده انحراف این اداره از رسالت دینی خود است.

در حالی که دولت باکو با حمایت کشور‌های عربی و رژیم صهیونیستی به دنبال تضعیف هویت شیعی و ترویج نسخه‌ای تحریف‌شده از اسلام است، مردم شیعه آذربایجان با محدودیت‌های شدید و سرکوب مواجه هستند. این سیاست‌ها نه‌تنها به وحدت اسلامی در منطقه ضربه زده، بلکه زمینه‌ساز تنش‌های ژئوپلیتیکی و تهدیدات امنیتی برای همسایگان، به‌ویژه ایران، شده است. برای حفظ هویت دینی و فرهنگی مردم آذربایجان، بازنگری اساسی در عملکرد این اداره و سیاست‌های دولت علی‌اف ضروری است.

*کارشناس مسائل روسیه و قفقاز