باشگاه خبرنگاران جوان - پزشکی بازساختی (Regenerative Medicine) یا طب ترمیمی، شاخه‌ای از پزشکی است که به ترمیم، جایگزینی یا بازسازی بافت‌ها و اندام‌های آسیب‌دیده یا بیمار با استفاده از روش‌های بیولوژیک می‌پردازد، هدف اصلی این حوزه، بازگرداندن عملکرد طبیعی به بافت‌ها و اندام‌هایی است که به دلیل بیماری، آسیب یا نقص مادرزادی دچار اختلال شده‌اند.

اگر به زبان ساده‌تر بخواهیم در مورد پزشکی بازساختی صحبت کنیم می‌توان گفت که این شیوه پزشکی مانند یک تیم تعمیرات اساسی برای بدن ماست، فرض کنید خانه‌تان قدیمی شده و بخش‌هایی از آن فرسوده یا خراب شده‌اند؛ مثلاً سقفش چکه می‌کند یا دیوار‌ها ترک برداشته‌اند، راهکار سنتی این است که ترک‌ها را بپوشانید یا موقتاً جلوی چکه را بگیرید.

اما پزشکی بازساختی مثل آن است که به جای تعمیر موقت، مصالح جدید و بادوام بیاوریم، قسمت‌های فرسوده را کاملاً بازسازی کنیم یا حتی عضو جدید بسازیم، هدف این رشته پزشکی، ترمیم، بازسازی یا جایگزینی سلول‌ها، بافت‌ها یا اندام‌های آسیب‌دیده است تا عملکرد طبیعی آنها بازگردد.

این کار می‌تواند از ترمیم یک غضروف آسیب‌دیده در زانو گرفته تا بازسازی بخش‌هایی از قلب پس از سکته قلبی یا حتی درمان دیابت با تولید مجدد سلول‌های تولیدکننده انسولین، متغیر باشد و در واقع پزشکی بازساختی صرفاً علائم بیماری را کنترل نمی‌کند، بلکه به دنبال درمان ریشه‌ای و بازگرداندن سلامت کامل است، این شاخه نوین پزشکی، راهی به سوی درمانی پایدار و امیدبخش برای بسیاری از بیماری‌هایی که تاکنون درمان قطعی نداشتند، می‌گشاید.

نقش اساسی سلول‌های بنیادی در پزشکی بازساختی

ستاره اصلی این شیوه پزشکی سلول‌های بنیادی هستند یعنی اگر پزشکی بازساختی را یک پروژه عمرانی بزرگ برای بازسازی بدن بدانیم، سلول‌های بنیادی نقش “آجر‌های جادویی” یا “مصالح اولیه هوشمند” را بازی می‌کنند، چون این سلول‌ها ۲ ویژگی خارق‌العاده دارند: اول اینکه می‌توانند به‌صورت بسیار فراوان تکثیر شوند و تعدادشان را افزایش دهند و دوم اینکه تحت شرایط مناسب می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های بدن تبدیل شوند.

مثلاً یک سلول بنیادی می‌تواند تبدیل به سلول استخوان، سلول عضله قلب، سلول عصبی، یا سلول کبد شود، این توانایی شگفت‌انگیز، آنها را به ابزاری بی‌نظیر برای ترمیم و بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده تبدیل می‌کند. در پزشکی بازساختی، از این سلول‌ها برای جایگزینی سلول‌های مرده یا بیمار، تحریک بافت‌های آسیب‌دیده برای ترمیم خودشان، یا حتی ساخت بافت‌ها و اندام‌های جدید در آزمایشگاه استفاده می‌شود، این قابلیت منحصر‌به‌فرد سلول‌های بنیادی، آنها را به محور اصلی و امیدبخش‌ترین عنصر در تلاش برای بازگرداندن عملکرد از دست رفته اعضای بدن تبدیل کرده است.

پزشکی بازساختی یا طب ترمیمی علاوه بر نقش بی بدیلی که در ردمان بیماران لاعلاج می‌تواند ایفا کند دارای جنبه اقتصادی شگرفی نیز در دنیاست به طوری که بسیاری از کارشناسان معتقدند که رقابت برای کسب سهم از بازار ۲۰۰ میلیارد دلاری این حوزه در جهان تا سال ۲۰۳۲ رو به افزایش است و ایران با دارا بودن پتانسیل‌های علمی و انسانی بسیار مجرب در این حوزه، از موقعیتی بی‌بدیل برخوردار شده که فرصتی است طلایی هم برای بیماران و هم برای اقتصاد ملی که قادر سازد افق‌های جدیدی را در حوزه پزشکی کشورمان بگشاید.

ارتباط بیماری‌های لاعلاج با پزشکی بازساختی

دکتر کامران منصوری رییس پژوهشکده فناوری سلامت و عضو هیات علمی و استاد حوزه سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه اظهار کرد: در دهه اخیر واژه‌ای به حوزه پزشکی وارد شده است به نام «پزشکی بازساختی یا طب ترمیمی» که حاصل یک سری پیشرفت‌ها و ارتباطات بین دانش بیولوژی و دانش پزشکی را به هم ارتباط می‌دهد که بیشتر آن استفاده از سلول‌های بنیادی و فرآورده‌های سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری‌های لاعلاج یا کم علاج و بیماری‌هایی است که در اثر کهولت سن به وجود می‌آید.

وی معتقد است: این رشته به این دلیل بسیار مورد استقبال قرار گرفته است که شیب جمعیتی تا پایان سال ۲۰۵۰ به سمت پیری رفته و مساله کهولت سن پیش خواهد آمد که هرچه جلوتر برویم بیماری‌های مرتبط با آن نیز بیشتر می‌شود، از استوآرتریت‌ها گرفته تا مشکلات زانو، دیسک، نازایی، انواع سرطان ها، آلزایمر و پارکینسون که این موارد معمولا جزو بیماری‌هایی هستند که عمدتا به آنها بیماری‌های کم علاج یا لاعلاج می‌گویند.

دکتر منصوری با بیان اینکه روزنه‌های امیدی در پزشکی باز شده که بتوان از توان سلول‌های بنیادی برای درمان این بیماری‌ها استفاده کرد افزود: یکی از دلایلی که انسان دچار بیماری‌های مرتبط با سن می‌شود کاهش ذخایر سلول‌های بنیادی در بدن است، زیرا هرچه ذخایر سلول‌های بنیادی پایین بیاید قدرت ترمیمی بدن نیز کم می‌شود از اینرو در ۲ حیطه درمان و پیشگیری هم اینک در دنیا از سلول‌های بنیادی و فرآورده‌های سلول‌های بنیادی استفاده می‌شود.

استاد رشته پزشکی مولکولی یادآور شد: افراد بالای ۵۵ سال ذخایر سلول بنیادی کمتری نسبت به افراد جوان دارند و یکی از دلایلی که افراد دچار بیماری‌های مرتبط با کهولت سن و بیماری‌های مزمن می‌گردند علاوه بر کاهش تعداد سلول‌های بنیادی، کاهش قدرت ترمیم بدن است یعنی اگر که به قلب ما یا سیستم عصبی آسیبی وارد شود بدن قادر به ترمیم و بازگرداندن آن باشد.

گردش مالی ۲۰۰ میلیارد دلاری حوزه‌های طب ترمیمی

این محقق برجسته کشورمان معتقد است: آمار بازار‌های مالی جهانی در این حوزه تا سال ۲۰۳۲ که فاصله زیادی نیز با آن نداریم بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار پیش بینی شده است که باید مسوولان با برنامه ریزی‌های خود و استفاده از سیاست تشویقی یا سیاست توسعه‌ای شرکت‌های دانش بنیان فعال در این حوزه می‌توانند حدود درصدقابل توجهی از این میزان رو جذب کنند تا هم سود مالی نصیب کشور شود و هم باعث اشتغال زایی موثر گردد.

وی با اشاره به دانش خوبی که در حوزه سلول‌های بنیادی در کشور وجود دارد اضافه کرد: در حال حاضر از نظر کارآزمایی بالینی و تحقیقاتی آمریکا با ثبت ۱۶۰ یا ۱۷۰ کارآزمایی بالینی رتبه نخست را در اختیار دارد و بعد از آن ایران رتبه دوم رو را دارد که این نشاندهنده توانمندی‌های محققان و دانشمندان ایرانی در این حوزه است.

دکتر منصوری، با تاکید بر حمایت کامل مسوولان در رفع برخی مشکلات قانونی این حوزه در کشور ادامه داد: هم اکنون در برخی از کشور‌های اطراف ما ۲۲ بیماری دارای مجوز سلول درمانی دارند در حالیکه در کشور ما این تعداد تنها به هفت بیماری شامل رد پیوند حاد، رد پیوند مزمن، مشکلات مفاصل استوارتریت، زخم‌های مقاوم به درمان، زخم‌مقاوم قرنیه چشم، بیماری کرون، بیماری سی پی کودکان تازه متولد شده که اختلالات عصبی دارند خلاصه شده است.

وی با اشاره به ارتباط نزدیک این شیوه پزشکی با پیوند مغز استخوان نیز گفت: یکی از این مباحث «رد پیوند» است یعنی وقتی بیماری پیوند مغز استخوان می‌شود درصدی از بیماران وارد پروسه رد پیوند می‌شوند که در پروتکل درمانی مصوب وزارت بهداشت ایران استفاده از سلول‌های بنیادی یا فرآورده سلول‌های بنیادی برای کنترل رد پیوند خوشبختانه به نتایج بسیار خوبی رسیده است.

برنده گرنت معاونت علمی و فناوری ایران در حوزه درمان با سلول‌های بنیادی کشور افزود: یکی از دلایلی که بحث طب بازسازی در کرمانشاه راه افتاد به این دلیل است که بحث طب بازساختی مکمل بخش پیوند است یعنی یک بخش پیوند وقتی می‌تواند از پتانسیل صد درصدی خود استفاده کند که یک تیمی هم باشد که اگر مشکلی برای بیمار در حوزه رد پیوند پیش آمد بتواند از طریق سلول‌های بنیادی این مشکل را حل کند.

وی با اشاره به نتایج شگفت انگیزی که در کارآزمایی بالینی در سطح تحقیقاتی توسط محققان کرمانشاهی صورت گرفته است گفت: یکی از این مباحث در درمان بیماران مبتلا به کرونا در زمان همه گیری کرونا بود که از سلول‌های بنیادی در این زمینه استفاده شد و موجب کاهش ۴۸ درصدی مرگ و میر شد.

کرمانشاه پتانسیل تبدیل به قطب پزشکی بازساختی با استفاده از سلول‌های بنیادی منطقه را دارد

دکتر منصوری، همچنین با اشاره به جنبه اقتصادی این حوزه در کنار جنبه‌های تحقیقاتی آن تاکید کرد: در حال حاضر در دبی امارات متحده عربی با ۴.۵ میلیون نفر جمعیت چهار کلین روم (اتاق تمیز) مربوط به کشور‌های ایتالیا، آمریکا، انگلیس و کره جنوبی در حال فعالیت هستند که یکی از اهداف آن تبدیل شدن این شهر به هاب (قطب) سلول درمانی منطقه و جذب توریست سلامت است که هم اکنون در دنیا از صنعت گردشگری نیز ارزآوری بیشتری دارد.

وی افزود: مسئولان ما تا الان حمایت‌هایی در این زمینه کرده‌اند، اما اگر مقدار این حمایت‌ها افزایش پیدا کند این پتانسیل می‌تواند به مرحله خدمات بیشتری به بیماران داخل کشور و در سطح بین الملل به عنوان توریست سلامت نیز منجر شود.

دکتر منصوری با اشاره به متمرکز شدن مراکز پیوند مغز استخوان و سلول‌های بنیادی در یک مکان یادآور شد: در صورت حمایت‌های لجستیکی و پرسنلی در ایجاد چنین مرکزی در استان کرمانشاه، این مرکز قادر خواهد بود نه فقط به بیماران داخل کشور بلکه به سایر بیماران کشور‌های منطقه از جمله عراق و کشور‌های حاشیه خلیج فارس نیز خدمات دهی انجام دهد.

رییس پژوهشکده فناوری سلامت دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه ادامه داد: در حال حاضر هزینه‌های سلول درمانی در خارج از کشور بسیار بالا بوده و از ۲۰ هزار دلار شروع می‌شود در حالی که در مرکزی همچون کرمانشاه یا مراکز دیگر در داخل کشور با هزینه بسیار کمتر وبا کیفیت بالایی می‌تواند این عمل صورت بگیرد.

عدم حرکت دانشگاه‌های کشور با تکنولوژی

دکتر منصوری، با بیان اینکه در حال حاضر در کشور تکنولوژی با دانشگاه‌ها هم راستا جلو نمی‌روند اظهار کرد: دانشجویی که از دانشگاه فارغ التحصیل می‌شود باید این دانشجوی ارشد یا پی اچ تی در جایی گمارده شود که از نظر علمی اغناشود و یکی از این مراکزی که می‌تواند اینکار را انجام دهد مراکز پیوند مغز استخوان و مراکز پیوند سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی است.

وی تاکید کرد: باید با تاسیس، گسترش و حمایت از اینگونه مراکز از جذب نخبگان ایرانی در کشور‌های دیگر که برای آنها هزینه‌های زیادی در داخل کشور شده است جلوگیری شود.

کرمانشاه یکی از قطب‌های سلول‌های بنیادی کشور

عضو هیات علمی و استاد حوزه سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در زمینه جایگاه این استان در حوزه سلول‌های بنیادی در کشور گفت: دانشگاه کرمانشاه در حوزه فرآورده سلول‌های بنیادی جزو رتبه‌های دو یا سه از نظر کار تحقیقاتی است به طوری که ۱۳ کارآزمایی بالینی در این حوزه صورت گرفته است.

وی گفت: در زمینه ایجاد اتاق‌های تمیز نیز هم در بخش خصوصی و هم دولتی در استان وجود دارد و به نظر زیرساختی با داشتن ۱۳ تخت با استانداد‌های روز جهانی در بیمارستان گلستان و بخش پیوند مغزاستخوان و سلول‌های بنیادی در صورت حمایت مسوولان قادر به افزایش این تعداد به ۳۰ تخت باشیم.

منبع: ایرنا