باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی تبار- در شرایطی که جهان همچنان چشم به تحولات جنگ اوکراین و تلاش‌های دیپلماتیک واشنگتن و مسکو دوخته است، توجهات کمتر به سمت روابط در حال تغییر میان دو قدرت آسیایی ـ چین و هند ـ معطوف شده است. این دو کشور که روی‌هم حدود ۴۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده و دومین و سومین اقتصاد بزرگ جهان محسوب می‌شوند، اکنون در آستانه گام تازه‌ای در روابط خارجی قرار گرفته‌اند. به گزارش فارن پالیسی، سفر قریب‌الوقوع نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، به چین ـ نخستین سفر رسمی او از سال ۲۰۱۸ ـ نقطه عطفی در مسیر بازتنظیم روابط دوجانبه تلقی می‌شود.

این دیدار در حالی صورت می‌گیرد که دو کشور پس از درگیری‌های مرزی سال ۲۰۲۰ وارد یکی از تاریک‌ترین دوره‌های روابط خود در چهار دهه گذشته شده بودند. با این حال، اکنون هر دو طرف در تلاش‌اند بر مبنای سیاست «خودمختاری راهبردی» (Strategic Autonomy) راهی تازه برای همکاری پیدا کنند. فارن پالیسی گزارش می‌دهد که چین و هند خود را «دولت‌های تمدنی» می‌دانند؛ کشورهایی که نه تنها رهبران طبیعی جنوب جهانی هستند، بلکه به دنبال شکل‌دهی به نظمی چندقطبی و عادلانه‌تر در جهان‌اند.

یکی از محورهای اصلی این سفر، نشست سازمان همکاری شانگهای (SCO) است. هند سال‌ها با تردید به این سازمان نگریسته و حتی در زمان ریاست خود در ۲۰۲۳، نشست را به صورت مجازی برگزار کرد تا اهمیت آن را کاهش دهد. اما با تیره‌تر شدن روابط دهلی نو و واشنگتن، اهمیت این سازمان بار دیگر برای هند آشکار شده است. به گفته فارن پالیسی، احیای سازوکار سه‌جانبه روسیه ـ هند ـ چین (RIC) در حاشیه نشست می‌تواند پیام روشنی برای غرب باشد؛ پیامی مبنی بر اینکه این سه قدرت قصد دارند مواضع مشترک خود را در برابر نظم بین‌المللی تحت رهبری آمریکا تقویت کنند.

از منظر اقتصادی نیز، دلایل متعددی برای نزدیکی دوباره دهلی نو و پکن وجود دارد. هند به رغم تلاش‌های گسترده برای تبدیل‌شدن به قطب تولید جهانی، همچنان وابستگی زیادی به واردات مواد اولیه و قطعات از چین دارد. فارن پالیسی می‌نویسد که سهم هند از تولید جهانی کمتر از ۱۰ درصد چین است و رشد بخش صنعت آن نیز در سال‌های اخیر متوقف شده است. در چنین شرایطی، همکاری اقتصادی و فناورانه با چین بیش از پیش برای هند حیاتی جلوه می‌کند.

با وجود این، چالش‌ها و بی‌اعتمادی‌ها همچنان پابرجاست. اختلافات مرزی، موضوع تبت و جانشینی دالایی لاما، مناقشه‌های آبی و روابط نزدیک چین با پاکستان، همگی موانعی جدی بر سر راه بهبود روابط دوجانبه‌اند. با این حال، نشانه‌هایی از اراده سیاسی جدید برای کاهش تنش دیده می‌شود؛ از جمله سفر اخیر وانگ یی، وزیر خارجه چین به هند، توافق برای بازگشایی پروازهای مستقیم و تسهیل صدور ویزا.

ناظران بر این باورند که عامل مشترک در نزدیکی دو کشور، تیرگی روابطشان با ایالات متحده است. در حالی که دولت دوم ترامپ موقتاً از شدت فشارهای تجاری بر چین کاسته، بی‌اعتمادی پکن به واشنگتن همچنان پابرجاست. همزمان، روابط هند و آمریکا نیز پس از اعمال تعرفه‌های ۵۰ درصدی، انتقادهای غرب از وضعیت دموکراسی در هند و افشای پرونده‌های مربوط به ترور مخالفان در خارج از کشور، به شدت تیره شده است. به گزارش فارن پالیسی، این روند سبب شده است که باور دیرینه به «شراکت ویژه» هند و آمریکا فرو بریزد.

به نظر می‌رسد فضای کنونی بیش از هر زمان دیگری فرصت نزدیکی دوباره میان پکن و دهلی نو را فراهم کرده است. این همکاری هرچند هنوز در ابتدای مسیر است، اما می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری ترتیبات جدید اقتصادی و امنیتی در آسیا و حتی تغییر موازنه قدرت جهانی باشد. فارن پالیسی گزارش می‌دهد که در بهترین حالت، این روند می‌تواند منجر به تعریف مجدد جایگاه هند در راهبرد آمریکا برای مهار چین شود؛ و در بدترین حالت، تصور غرب از هند به‌عنوان وزنه‌ای متقابل در برابر چین را به کلی بی‌اعتبار سازد.