باشگاه خبرنگاران جوان؛ منصوره شوشتری* - سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم در مورد وقایع نجومی آسمان شب در هفته پیش‌رو گفت: دوشنبه این هفته ماه در تربیع اول قرار دارد و به همین دلیل رصد عوارض سطح ماه به خوبی امکان‌پذیر است، افزون بر این درخشش ستاره‌های صورت‌های فلکی پاییز نیز فرصت دیدن دورترین اجرام با چشم غیرمسلح را فراهم می‌کند.

کاظم کوکرم در گفت و گو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان افزود: این هفته از دوشنبه هفتم مهر ۱۴۰۴، ماه در تربیع اول قرار دارد؛ تربیع اول حالتی است که از دید ناظر زمینی ماه همراه با کره زمین و خورشید یک وضعیتی قرار می‌گیرد که زاویه میان ماه و خورشید از دید ناظر زمینی حدود ۹۰ درجه است. در این حالت تقریبا حدود هفت شب از ابتدای ماه قمری گذشته و از دوشنبه هفتم مهر، هنگام غروب خورشید ماه را در میانه آسمان در حالتی می‌بینیم که فقط سمت راست ماه روشن است و سمت چپ تاریک دیده می‌شود.

وی ادامه داد: این شرایط وضعیت خوبی برای رصد گودال‌های سطح کره ماه ایجاد می‌کند. گودال‌هایی که عمدتاً قریب به ۴ میلیارد سال پیش در اثر برخورد شهاب‌سنگ‌ها به سطح ماه ایجاد شدند و اکثراً ابعاد بزرگی در حد چند کیلومتر یا چند ده کیلومتر دارند و با تلسکوپ یا دوربین دوچشمی قوی از زمین قابل مشاهده هستند.

ماه در تربیع اول

به گفته کوکرم وضعیت برای رصد بسیاری از کوه‌ها و دره‌های ماه در زمانی که ماه در شرایط تربیع اول قرار دارد مناسب است؛ زبرا در این شرایط سایه‌های مناسبی از آن‌ها در سطح ماه ایجاد شده و زاویه تابش خورشید نسبت به عوارض مطلوب است. از این رو شرایط ایده‌آلی برای رصد ماه ایجاد می‌شود.

این منجم آماتور با اشاره به برخی عوارض سطح ماه یادآور شد: تقریباً تا انتهای این هفته فرصت خوبی داریم برای اینکه عوارض سطح ماه مانند دهانه کوپرنیک، دهانه اراتوستن، کوهستان آپناین، رشته کوه‌های قفقاز و آلپ، دره آلپ و همین‌طور عارضه زیبایی همچون دیوار راست را با تلسکوپ روی سطح ماه ببینیم.

درخشش ستاره‌های صورت‌های فلکی پاییز در آسمان شب

وی ادامه داد: همچنین در هفته پیش‌رو فرصت خوبی برای رصد صورت های فلکی پاییزی داریم که از ابتدای شب تقریبا در آسمان اوج می‌گیرند. مشهورترین این صورت‌ها، صورت فلکی فرس اعظم (Pegasus) و همینطور صورت فلکی آندرومدا (Andromeda) است که کهکشان آندرومدا را هم در این صورت فلکی داریم. کهکشان آندرومدا تا حوالی نیمه شب تقریباً بالای سر ما قرار می گیرد و وضعیت ایده آلی برای رصد با تلسکوپ دارد؛ به خصوص اگر خارج از شهر باشیم، در آسمان پرستاره و عاری از آلودگی نوری، این کهکشان را می‌توانیم با چشم غیرمسلح ببینیم‌.

کهکشان آندرومدا با چشم غیرمسلح

ثبت کهکشان همسایه توسط منجم ایرانی در هزار سال پیش

وی در توضیح کهکشان آندورمدا اظهار داشت: این کهکشان در فاصله تقریبی ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار سال نوری از ما قرار دارد، از کهکشان راه شیری اندکی بزرگ‌تر و نزدیک‌ترین کهکشان بزرگ همسایه‌ی ما در عالم است. کهکشانی که به لحاظ ابعاد و اندازه خیلی شبیه به راه شیری به نظر می‌رسد. این کهکشان را می توان با چشم غیر مسلح در خارج از شهر دید و دورترین جرمی است که بشر می‌تواند در عالم با چشم غیرمسلح ببیند.

سخنگوی کمیته آماتوری انجمن نجوم در توضیح رصد این کهکشان افزود: بیش از هزار سال پیش عبدالرحمان صوفی رازی (منجم ایرانی، ۲۹۱ تا ۳۷۶ ه‌.ق) نخستین بار این جرم دوردست را با چشم غیرمسلح دید و در کتاب صور الکواکب به رویت این جرم مه‌آلود در صورت فلکی امره المسلسله یا آندرومدا اشاره کرد؛ البته او نمی‌دانست آنچه می‌بیند کهکشان دوردست است و ابعاد و عظمتی بسیار فراتر از یک سحابی معمولی در اعماق آسمان دارد.

موقعیت مربع بزرگ صورت فلکی فرس اعظم در کنار صورت فلکی آندرومدا و کهکشان آندرومدا (M31)

وی توضیح داد: سحابی ابر عظیمی از گرد و غبار میان‌ستاره‌ای است که در چرخه زندگی ستارگان نقش دارند ولی کهکشان سامانه‌های بزرگ با اندازه و مرز مشخصی هستند که از انواع ستاره‌ها، خوشه‌های ستاره‌ای، ماده تاریک، و غبارهای میان ستاره‌ای تشکیل می شوند.

*کارشناس علم و فرهنگ