باشگاه خبرنگاران جوان - پسروی‌های آب دریای خزر در سال‌های اخیر آسیب‌های چند بعدی برای بخش‌های مختلف اقتصادی، گردشگری، تولیدی و محیط زیستی مازندران به همراه داشت که یکی از جدی‌ترین آسیب‌های آن کاهش گستره آبی تالاب میانکاله است.

با توجه به بررسی‌های علمی کارشناسان و شدت پسروی‌های آب خزر که برای چند سال آینده فرایند افزایش گستره خشکی تالاب میانکاله رو به افزایش است و این موضوع به یکی از جدی‌ترین دغدغه‌های کارشناسان ممتاز دانشگاهی تبدیل شد.

هر چند در موضوع احیای میانکاله بین صاحبنظران اختلاف نظر‌های جدی وجود دارد و برخی بر این باورند پسروی آب خزر و گسترش خشکی میانکاله یک فرایند طبیعی است و کار چندانی در مقابل این اقدام نمی‌شود انجام داد و احیای این تالاب هدر رفت سرمایه ملی محسوب می‌شود. اما تعداد دیگری از صاحبنظران ممتاز دانشگاهی بر این امر تاکید دارند که نباید در موضوع میانکاله بی تفاوت ماند و به هر روشی که امکان دارد مانع جدایی مطلق میانکاله از دریای خزر شد و از طرف دیگر با پمپاژ آب و رها سازی سهم آب‌های جاری رودخانه‌های منتهی با میانکاله، مانع افزایش گستره خشکی این تالاب شد.

آب دریای خزر در ماه‌های اخیر با شتاب بیشتری نسبت به سال‌های گذشته در حال پسروی است و آسیب‌های چند بُعدی این چالش برای محیط زیست استان‌های شمالی به همراه خواهد داشت.

خشکی تالاب‌های منتهی به دریای خزر از جمله تهدید‌های مهمی است که به واسطه پسروی آب دریای خزر ایجاد می‌شود و تا کنون برخی از تالاب‌های منتهی به دریای خزر هم خشک شد. تالاب بزرگ میانکاله از جمله تالاب‌های در شمال کشور است که در معرض کوچک شدن و خشکی قرار دارد و دوستداران محیط زیست خواستار حفظ این تالاب شدند.

صاحب نظران روش‌های مختلفی را برای زنده نگه داشتن این تالاب پیشنهاد می‌دهند که حفظ ارتباط آبی این تالاب با دریای خزر یکی از مهم‌ترین راهکار محسوب می‌شود. از طرف دیگر هدایت آب‌های سطحی و سیلابی به همراه آب رودخانه‌های شرق مازندران به این تالاب از جمله روش‌های است که کارشناسان روی آن تاکید دارند.

کارشناسان دانشگاهی هشدار دادند با سرعت فعلی که پسروی‌های آب خزر انجام می‌شود تا پایان قرن آب بزرگترین دریاجه جهان بین ۹ تا ۱۸ متر پسروی خواهد کرد. بدون تردید این حجم از پسروی آب دریای خزر بزرگترین تهدید برای تالاب میانکاله محسوب می‌شود.

دریای خزر ۲ چاله بسیار بزرگ در میانه و جنوب خود دارد که بسیار حیرت انگیز است، پس خشک شدن کامل دریای خزر منتفی است، اما کارشناسان ضمن تایید تداوم پسروی‌های آب دریای خزر این امکان را می‌دهند که در چند سال آینده سواحل خزر شاید کیلومتر‌ها در عمق این دریا نفوذ کند که این امر تالاب‌های زیادی را که منتهی به دریای خزر هستند را در خطر خشکی کامل قرار می‌دهد.

نوسانات آب برای همه دریاچه‌های جهان یکسان است که بستگی به ورود آب رودخانه‌ها و میزان شدت تبخیر این دریاچه‌ها دارد و الگوی متفاوتی با آب‌های آزاد جهان دارند که به خاطر آب شدن یخ قطب‌ها سطح آب آنها بر خلاف دریاچه‌ها بالا می‌آید.

دهه ۶۰ تراز آب دریای خزر به حدی بالا آمد که وزارت کشور به ناچار موج شکن‌هایی را کنار ساحل با سنگ چینه‌های فروان ایجاد کرد که در حال حاضر به خاطر پسروی آب خزر همه آن سواحل به پارکینگ ماشین تبدیل شد و سنگ‌ها بیرون از دریا ماندند.

کارشناسان معتقد هستند تمام دریاچه‌های جهان وقتی ورودی آب رودخانه‌ها به این دریاچه کم شود تراز آب بهم خورده و تراز آن کاهشی خواهد شد. تراز بارش و تبخیر در دریاچه‌ها همیشه منفی است و میزان تبخیر آب به مراتب بیشتر از بارشی است که بر سطح دریاچه می‌بارد که خزر هم از این امر مستثنی نیست.

صاحبنظران بر این اصل تاکید دارند با توجه به روند موجود تا ۲۰ سال آینده خلیج گرگان و میانکاله بسیار عقب نشینی و خشک خواهند شد و باید خود را برای آن روز‌های سخت آماده کنیم.

ایجاد چالش در زیرساخت ها، کاربری‌های اقتصادی، اجتماعی، اختلال در روند فعالیت بنادر و دریانوردی، صید و صیادی، خشک شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر (تالاب‌ها - خلیج ها) افزایش عرصه ساحل، دخل و تصرف انسانی به حریم دریا و اثرات منفی بر آبخوان‌های ساحلی از جمله اثرات عقب نشینی و کاهش تراز سطح دریای خزر از جمله تبعات منفی ناشی از عقب نشینی دریای خزر است.

پمپاژ آب به میانکاله

در این پیوند مدیر کل محیط زیست مازندران اظهار کرد: اجرای طرح جامع احیای تالاب میانکاله با اولویت تامین آب از طریق پمپاژ برای ارتقای شرایط زیستی تالاب در دستور کار قرار دارد.

محمدرضا کنعانی با بیان این که اقدام هماهنگ، چندبخشی و فرابخشی برای حفاظت از میانکاله یک ضرورت مهم و موثر استف اظهار کرد:: برای ارتقای نظام حکمرانی در منطقه میانکاله به‌عنوان یکی از حساس‌ترین زیست‌بوم‌های شمال کشور، تعیین و تثبیت محدوده قانونی پناهگاه حیات وحش میانکاله و تالاب بین‌المللی با هدف پیشگیری از تداخلات مالکیتی و بهره‌برداری‌های غیراصولی لازم است.

وی بررسی وضعیت اراضی ملی، خالصه و مستثنیات اشخاص و شفاف‌سازی محدوده‌های مجاز و غیرمجاز، اقدامات حقوقی و حفاظتی برای مقابله با تصرفات و تعلیف دام غیرمجاز به‌عنوان یکی از عوامل تهدیدکننده پایداری اکوسیستم، ساماندهی فعالیت‌های گردشگری بی‌ضابطه در منطقه با هدف کنترل فشار انسانی، ارتقای زیرساخت‌ها و پایش ظرفیت برد اکولوژیک واجرای طرح جامع احیای تالاب میانکاله با اولویت تأمین آب از طریق پمپاژ، به‌منظور ارتقای شرایط زیستی تالاب و جلوگیری از خشکی و پس‌روی آب و توسعه شبکه اطفای حریق و افزایش آمادگی میدانی برای مقابله با آتش‌سوزی‌های احتمالی، با بهره‌گیری از گروه‌های واکنش سریع، پایگاه‌های مشارکتی، تجهیزات نوین و ظرفیت جوامع محلی از راهکار‌های مثبت در این حوزه است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با اشاره به ضرورت اقدام هماهنگ، چندبخشی و فرابخشی برای حفاظت از میانکاله، تأکید کرد: میانکاله نماد تعهد ما به حفاظت از میراث طبیعی ملی و بین‌المللی است و برای تحقق این مسئولیت، نیازمند هم‌افزایی مدیریتی، اجماع نهادی و اجرای دقیق برنامه‌های مصوب هستیم.

احیای میانکاله دغدغه جدی

مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران اظهار کرد: برگزاری جلسات شورای حفاظت محیط زیست در چارچوب اجرای برنامه راهبردی محیط زیستی استان، گامی راهبردی در مسیر حفاظت از تنوع زیستی، مدیریت یکپارچه زیست‌بوم‌ها و پاسخگویی به چالش‌های موجود در مناطق تحت مدیریت است.

کنعانی گفت: در شرایط فعلی همه تلاش‌ها بر آن است تا بهره مندی از ظرفیت‌های موجود و به کارگیری اقدامات موثر میانکاله که به عنوان مهم‌ترین زیستگاه پرندگان مهاجر در شما کشور است زنده بماند.

تالاب میانکاله از دهستان میانکاله در شهرستان بهشهر تا آشوراده در استان گلستان وسعت دارد و این منطقه به دلیل داشتن پهنه آبی مناسب با ذخایر غذایی غنی و آبزیان همه ساله پذیرای بیش از ۳۰ تا ۴۰ گونه از پرندگان مهاجر زمستان گذران و بیش از ۱۰۰ گونه از پرندگان بومی آبزی و کنارآبزی است.

این تالاب با داشتن پناهگاه حیات وحش به مساحت حدود ۲۲ هزار هکتار در حوزه مازندران و تنوع گیاهی از جمله درختان سازیل و انار وحشی که تغذیه برخی پرندگان را تشکیل می‌دهد توانست بیش از ۵۰۰ گونه جانوری را در خود جای دهد و به نوعی بهشت پرندگان استان نام بگیرد و با این تنوع زیستی به عنوان یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره جهان از سوی سازمان‌های جهانی حفاظت از محیط زیست قرار گرفت.

تالاب میانکاله را باید بهشت پرندگان و پرنده نگری نام نهاد؛ سی و ششمین تالاب ثبت شده دنیا و نخستین تالاب ثبت شده در کنوانسیون تالاب‌های بین المللی رامسر و یکی از ۶۵۰ ذخیرگاه زیست کره جهان با ۴۸ هزار هکتار وسعت در شرق استان مازندران و در همجواری با استان گلستان واقع شده است و سالانه ۱۳۰ گونه از پرندگان مهاجر را با جمعیت حدود ۱.۵ میلیون بال میزبانی می‌کند.

هرساله از اواسط شهریور تا اواسط زمستان تالاب و آب‌بندان‌های مازندران میزبان گونه‌های مختلف پرندگان از نقاط سردسیر کشور‌های حاشیه دریای خزر است که به امید یافتن مکان گرم و غذا به این مقصد عزم سفر می‌کنند.

بنا برآمار اداره حیات وحش محیط زیست مازندران بیشتر از صد‌ها گونه از پرندگان مهاجر بومی و غیر بومی به تالاب‌ها و آبگیر‌های این استان کوچ زمستانی دارند.

اکوسیستم‌های آبی غنی مازندران به دلیل بهره‌مندی از شرایط مطلوب، هر ساله با فرا رسیدن فصل سرما زیستگاهی امن و گسترده برای حضور و زمستان گذرانی پرندگان مهاجری است که پس از سپری کردن مسافت‌های طولانی در این زیستگاه‌ها فرود آمده‌اند.

تالاب‌ها و زیستگاه‌های آبی مازندران یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی این استان هستند که با ظرفیت قابل توجه اکوسیستمی در این استان علاوه بر اینکه زیبنده جلوه‌های گردشگری به شمار می‌روند، با توجه به شرایط مناسب زیست، هر ساله با شروع فصل سرما مامنی دلپذیر برای پرندگان مهاجر به شمار می‌روند و با آغوشی باز پذیرای جمعیت ده‌ها هزار قطعه‌ای از پرندگان هستند.

پرندگان مهاجر نیز علاوه بر جذابیتی که از مبحث پرنده نگری برای زیستگاه‌های آبی ایجاد می‌کنند در حقیقت راویان غنای زیستی منابع آبی هستند که در کنار این زیستگاه‌ها آرام گرفته و پس از مدتی به مسیر خود ادامه می‌دهند.

غازها، فلامینگوها، آب‌چلیک‌ها، باکلان‌ها و حواصیل‌ها از جمله پرندگان مهاجری هستند که برای در امان ماندن از گزند سرمای فصول سردسال به تالاب‌ها و آب بندان‌های مازندران می‌آیند و چند ماه را در این خطه از شمال کشور سپری می‌کنند.

میل و گرایش این پرندگان برای آمدن به استان تحت الشعاع شرایط فضای منطقه‌ای دارد که قرار است در آن فرود بیایند از جمله مهمترین آنها میزان آبگیری تالاب‌ها و آبگیر‌هایی همچون ساهون، لپو و پلنگان، ولشت، استخرپشت، گل‌پل، خضر نبی، شورمست، دریوک، سراندون و بالندون، گز و کندوچال است.

مازندران علاوه برتالاب بین المللی میانکاله و ۲ تالاب فریدونکنار و کیاسر، ۹۱۵ قطعه آب بندان به مساحت حدود ۱۸ هزار هکتار دارد و مناسب‌ترین زیستگاه برای پرندگان مهاجر محسوب می‌شوند. بیشتر پرندگان مهاجر برای زمستان گذرانی روز‌های سردسال را در تالاب میانکاله بهشهر سپری می‌کنند.

میانگین بارش باران در ماه‌های اخیر در مازندران ٤٢٢ میلیمتر بوده که نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که ٣٣٤ میلی متر، بوده حدود ۲۱ درصد و نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۳۷۰ میلی متر بوده حدود ۱۲ درصد افزایش داشته است.

منبع:ایرنا