باشگاه خبرنگاران جوان - یخچال‌ها که قدمت برخی از آن‌ها به ۴۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد، سازه‌هایی گنبدی‌شکل بودند که با خشت و گل ساخته می‌شدند. این بناها می‌توانستند یخ جمع‌آوری‌شده در فصل زمستان را برای ماه‌ها در برابر گرمای طاقت‌فرسای تابستان حفظ کنند و راهکاری پایدار برای بقا در شرایط سخت اقلیمی ارائه دهند.

یخچال؛ شاهکار معماری برای نگهداری غذا توسط ایرانیان باستان

راز کارایی یخچال‌های باستانی در طراحی هوشمندانه آن‌ها نهفته بود. این سازه‌ها معمولا یک گنبد بزرگ خشتی داشتند که ارتفاع آن گاهی به ۱۸ متر می‌رسید. دیوارهای این بناها با ضخامتی که در پایه به دو متر هم می‌رسید، با استفاده از ملاتی خاص به نام ساروج ساخته می‌شد. این ملات ترکیبی از ماسه، خاک رس، خاکستر، موی بز و مواد دیگر بود که یک عایق حرارتی بسیار مؤثر ایجاد می‌کرد.

این دیوارهای ضخیم از ورود گرمای بیرون به فضای داخلی جلوگیری می‌کردند. یخ مورد نیاز در طول ماه‌های سرد سال از کوه‌های مجاور یا از طریق یخ زدن آب در کانال‌های مخصوص در شب‌های زمستان تأمین می‌شد. سپس این یخ‌ها در حجم زیاد به فضای زیرزمینی یخچال منتقل و برای ماه‌ها نگهداری می‌شدند. این روش هوشمندانه، نمونه‌ای بی‌نظیر از نگهداری غذا توسط ایرانیان باستان بود.

دیگر روش‌های نگهداری مواد غذایی در دنیای کهن

البته ایرانیان و دیگر تمدن‌های باستانی تنها به یخچال‌ها متکی نبودند. در مناطق گرمسیر، روش‌های دیگری مانند نمک‌سود کردن و دودی کردن برای تازه نگه داشتن گوشت رایج بود. همچنین خشک کردن مواد غذایی مانند غلات و برخی میوه‌ها یک راهکار مؤثر دیگر بود. فرآیند خشک کردن، آب مورد نیاز برای رشد میکروارگانیسم‌های فاسدکننده را از بین می‌برد و عمر مواد غذایی را افزایش می‌داد.

تخمیر نیز یکی دیگر از روش‌های نوآورانه برای جلوگیری از فاسد شدن غذا بود. این کشف که احتمالا به صورت تصادفی رخ داده است، برای تولید خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های منحصربه‌فردی مانند نوشیدنی‌های تخمیری از انگور به کار می‌رفت. در این فرآیند، میکروارگانیسم‌های مفید، قند موجود در مواد غذایی را تجزیه و آن را به محصولی با ماندگاری بالا تبدیل می‌کردند.

از خانه‌های یخی تا ظهور یخچال‌های مدرن

ایده استفاده از یخ برای خنک نگه داشتن مواد غذایی تنها به ایران محدود نبود. در قرن نوزدهم، خانواده‌های ثروتمند در غرب نیز سازه‌هایی مشابه یخچال به نام خانه‌های یخی می‌ساختند. این چاله‌های بزرگ با دیوارهای ضخیم در زمستان از یخ پر می‌شدند تا در تابستان مورد استفاده قرار گیرند. بعدها جعبه‌های یخی چوبی که با قلع یا فلزات دیگر پوشانده شده بودند، جایگزین این چاله‌ها شدند.

با گذشت زمان و با ایده‌های کارآفرینانی مانند فردریک تودور که به پادشاه یخ بوستون معروف شد، تجارت یخ به یک صنعت بزرگ تبدیل شد. سرانجام در سال ۱۹۱۳، اولین یخچال برقی توسط فرد دبلیو ولف آمریکایی ساخته شد و حدود یک دهه بعد، شرکت فریجیدر اولین یخچال خانگی را به تولید انبوه رساند. این اختراع، سبک زندگی بشر را برای همیشه تغییر داد اما نبوغ روش‌های باستانی هرگز فراموش نخواهد شد.

منبع: فرارو