باشگاه خبرنگاران جوان - خلاقیت فقط ظاهرِ جذاب یک ایده نیست؛ باید سنجید چقدر با نیاز‌های واقعی و فرهنگ جامعه درگیر است. شاخص‌های ارزیابی، عینکی هستند برای دیدن این عمق و انتخاب درست بین ایده و ابتکار.

سید مهدی شریفی دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و صنایع خلاق معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در این‌باره می‌گوید: «ما وقت خود را صرف احصای شاخص‌هایی کردیم که در گذشته برای اعطای امتیازات و همچنین ارتقای شرکت‌ها به سطح دانش‌بنیان، یا وجود نداشتند یا به اندازه کافی دقیق و کاربردی نبودند. بر همین اساس و با هماهنگی‌ای که با معاونت صورت گرفت، شاخص‌های مدنظر ستاد توسعه فناوری‌های نرم، با هدف ارتقای کیفی این شرکت‌ها، اعطای اعتبار و از همه مهم‌تر رشد آنها به مثابه شرکت‌های دانش‌بنیان، از سه رهگذر اصلی تدوین شد.»

مسیر دریافت امتیاز دانش‌بنیانی برای فعالان انیمیشن، بازی، اسباب‌بازی و دیگر حوزه‌های خلاق، حالا با تمرکز بر فناوری‌های نرم هموار شده است چناچه شریفی می‌گوید: «ما تمرکز خود را بر حوزه‌هایی، چون انیمیشن، بازی‌های دیجیتال، اسباب‌بازی و سایر حوزه‌های صنایع خلاق گذاشته‌ایم. یعنی برای همه این حوزه‌ها، اگر فرد یا مجموعه‌ای بخواهد امتیاز دانش‌بنیانی مبتنی بر فناوری‌های نرم (نه فناوری‌های سخت) دریافت کند، این امکان اکنون فراهم شده است.»

صنایع خلاق می‌توانند نقش مؤثری در اصلاح نگرش‌ها و تغییر رفتار‌های اجتماعی ایفا کنند. یک انیمیشن یا بازی هدفمند، گاهی بیش از صد سخنرانی بر ذهن و احساس مخاطب اثر می‌گذارد. وقتی این صنایع با ناهنجاری‌های اجتماعی روبه‌رو شوند، می‌توانند به‌جای بازتولید آسیب، به بخشی از راه‌حل تبدیل شوند.

صنایع خلاق، ابزاری برای اصلاح رفتار‌های اجتماعی

دبیر ستاد صنایع خلاق نیز در این مورد می‌گوید: «آنچه در فناوری‌های نرم برای ما اهمیت زیادی دارد، تأثیرگذاری بر نگرش و رفتار جامعه است. به‌طور مثال، اگر یک ابزار یا محصول باعث شود که رفتار مردم نسبت به یک ناهنجاری تغییر کند و آن را به یک هنجار تبدیل کند، این برای ما ارزشمند است.

ما در کشور با معضلات متعدد اجتماعی، فرهنگی و دینی مواجه هستیم. همه ارکان صنایع فرهنگی باید به میدان بیایند و با این چالش‌ها درگیر شوند. فیلم‌های سینمایی، بازی‌های کامپیوتری، انیمیشن‌ها و دیگر محصولات فرهنگی می‌توانند حامل این تغییرات باشند و فرهنگ‌سازی مؤثری ایجاد کنند. به‌عنوان مثال، انیمیشن‌ها می‌توانند فرهنگ کودکان و خردسالان ما را جابه‌جا کنند، و در عمل هم این اتفاق می‌افتد. این تأثیرات همان چیزی است که ما در شاخص‌های خود در نظر گرفته‌ایم. اگر توسعه‌دهنده‌ای محصولی با چنین ویژگی‌هایی ارائه دهد، مشمول حمایت‌های ما خواهد شد و در آینده، با برکت ارتقای آن مجموعه به شرکت دانش‌بنیان، از امتیازات ویژه‌ای که برای این منظور تعریف شده، بهره‌مند خواهد شد.»

ارزیابی صنایع خلاق فراتر از سنجش مالی است؛ این فرآیند به بررسی تأثیرات فرهنگی، اجتماعی و نوآوری‌های نرم می‌پردازد تا اکوسیستمی پویا و اثرگذار شکل بگیرد. بدون این ارزیابی‌ها، رشد واقعی و ماندگار در این حوزه ممکن نیست.

سمیه لبافی، مشاور دبیر ستاد صنایع خلاق درباره ارزیابی شرکت‌های خلاق نیز می‌گوید: «این ستاد هم فرایند ارزیابی و هم صدور مجوز را برای شرکت‌های خلاق به‌عهده دارد که معمولا این فرآیند در یک بازه زمانی حدود یک‌ساله انجام می‌شود. تا پیش از این، ارزیابی شرکت‌های خلاق بر اساس مجموعه‌ای از شاخص‌های مشخص صورت می‌گرفت، اما از زمانی که دکترشریفی به ستاد آمدند، رویکردی جدید با محوریت فناوری‌های نرم و نگاه فرهنگی مطرح شد. بر این اساس، تلاش بر این است که شاخص‌هایی تدوین شود که ما را مطمئن کند اکوسیستمی که تحت عنوان اکوسیستم شرکت‌های خلاق در حال شکل‌گیری است، صرفاً مبتنی بر نوآوری و فناوری نباشد، بلکه تأثیرات اجتماعی، فرهنگی، نرم و خلاقانه در جامعه نیز داشته باشد و در راستای حل چالش‌های اجتماعی حرکت کند.

لبافی با ذکر یک مثال اهمیت ارزیابی صنایع خلاق را چنین توضیح می‌دهد: «محتوا‌ها و نرم‌افزار‌هایی که برای کودکان توسعه داده می‌شوند باید با دقت بیشتری بررسی شوند، چرا که کودکان جزو مخاطبان آسیب‌پذیر این فناوری‌ها محسوب می‌شوند. در فرایند ارزیابی، ما از توسعه‌دهنده می‌پرسیم که چه فکری برای حفظ داده‌های این گروه سنی کرده است؟ وقتی یک کودک در یک برنامه ثبت‌نام می‌کند، ممکن است پنج یا ده سال بعد از این اقدام خود پشیمان شود. آیا توسعه‌دهنده تدبیری برای حفاظت از داده‌های این کودک در آینده اندیشیده است؟»

برای ارزیابی صنایع خلاق در حوزه بازی‌ها، باید به شاخص‌هایی مانند میزان خشونت، حجم نمایش خون و سایر موارد دقت شود، زیرا یکی از خطراتی که در توسعه فناوری‌های خلاقانه مطرح می‌شود، شکل‌گیری نوعی بی‌حسی نسبت به استفاده از ابزار‌های خشن و کشتار جمعی است.

خشونت در بازی‌های دیجیتال؛ سرگرمی یا تهدید تربیتی؟

در بازی‌های دیجیتال، کودک یا کاربر بدون هیچ تأملی با سلاح به شخصیت مقابل شلیک می‌کند، در حالی که در دنیای واقعی چنین کاری برای یک کودک به‌سادگی ممکن نیست. این بی‌حسی ناشی از مواجهه مکرر با خشونت در فضای بازی است و باید مورد توجه قرار گیرد.

لبافی در این مورد چنین توضیح می‌دهد: «در این راستا، ستاد از توسعه‌دهنده می‌پرسد: چه برنامه‌ای برای مقابله با این بی‌حسی طراحی کرده‌ای؟ برای محافظت از مخاطب حساس، مانند کودکان که در سراسر دنیا روی آنها حساسیت وجود دارد، چه تدبیری اندیشیده‌ای؟»

به گفته مسئولان این ستاد، اکنون ستاد صنایع خلاق شاخص‌های جدید را تدوین کرده و در مسیر ارزیابی‌ها و صدور مجوزها، به سمت شرکت‌هایی می‌رود که این نوع نگاه و دغدغه‌ها را در طراحی و توسعه محصولات خود لحاظ کرده باشند. هدف آن است که توسعه‌دهنده به تأثیرات اجتماعی، فرهنگی و انسانی محصول خود فکر کرده باشد تا در بلندمدت یک اکوسیستم خلاق مؤثر و مسئولانه شکل بگیرد.

هم‌اکنون، این شاخص‌ها در فرایند ارزیابی و مجوزدهی اهمیت یافته‌اند. لبافی هدف از تدوین این شاخص‌ها را ایجاد گفتمانی در اکوسیستم شرکت‌های خلاق دانست که فعالان آن، از حالا به این مسائل بیندیشند تا به‌مرور، محصولات و نوآوری‌هایی در این اکوسیستم توسعه پیدا کند که با این نگاه فرهنگی و اجتماعی هماهنگ باشد.

به گفته لبافی در آینده، همین شاخص‌ها می‌توانند مبنای اصلی برای اعطای مجوز‌ها باشند، اما در حال حاضر شرکت‌هایی هستند که بدون این شاخص‌ها خلاق هستند.

منبع: فارس