باشگاه خبرنگاران جوان - تقریباً در هر خانه‌ای یک یا چند جفت کفش پیدا می‌شود که بوی خیلی بدی می‌دهند. حالا تصور کنید که این مشکل در ابعاد بزرگ‌تری رقم بخورد؛ وقتی‌که همه کفش‌ها روی یک جاکفشی چیده می‌شوند، یک مشکل بزرگ خانگی پیش رو خواهد بود.

دو پژوهشگر هندی در مواجهه با چنین مشکلی به این نتیجه رسیدند که این موضوع فقط مربوط به بوی بد نیست، بلکه پای علم هم در میان است. آن‌ها به بررسی این موضوع پرداختند که چطور کفش‌های بدبو تجربه استفاده از جاکفشی را تغییر می‌دهند. همین ایده غیرمعمول، درنهایت منجر شد تا این پژوهشگران جایزه ایگ نوبل را مال خود کنند؛ جایزه‌ای که هر ساله به تحقیقات علمی عجیب اما خلاقانه اهدا می‌شود.

مطالعه درباره کفش‌های بدبو از کجا شروع شد؟

ویکاش کومار ۴۲ ساله، استادیار طراحی دانشگاه شیف نادار در نزدیکی دهلی، استاد سابق سارتاک میتال ۲۹ ساله بود. ایده مطالعه درباره کفش‌های بدبو برای اولین بار در همین دانشگاه به ذهن این دو رسید. میتال در این رابطه توضیح داد: «راهروهای خوابگاه اغلب پر از کفش‌هایی بود که بیرون اتاق‌های دونفره رها شده بودند. اول با خودم فکر کردم که چرا یک جاکفشی شیک و جمع‌وجور برای دانشجوها طراحی نکنیم؟ اما وقتی دقیق‌تر نگاه کردیم، متوجه شدیم که مشکل اصلی، شلوغی و بی‌نظمی کفش‌ها نیست، بلکه بوی بد مداوم آن‌هاست.»

او ادامه داد: «مسئله نبود جا یا کمبود جاکفشی نبود؛ فضای کافی وجود داشت. مشکل عرق زیاد پاها و استفاده مداوم از کفش‌ها بود که باعث ایجاد این بوی بد می‌شد.» در ادامه آن‌ها با طرح سؤال‌هایی، یک نظرسنجی را در خوابگاه‌ها انجام دادند: وقتی کتانی‌هایتان بو می‌دهند، تجربه کلی شما در استفاده از جاکفشی خراب می‌شود؟

نتایج نظرسنجی از ۱۴۹ دانشجو که ۸۰ درصدشان پسر بودند، بدین ترتیب بود:

بیش از نیمی از دانشجویان به خاطر بوی کفش‌های خودشان یا دیگران خجالت‌زده شده بودند.

تقریباً همه آن‌ها در خانه‌هایشان از جاکفشی استفاده می‌کردند.

تقریباً هیچ‌یک از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی از محصولات ضد بوی موجود در بازار اطلاعی نداشت.

ترفندهای خانگی مثل گذاشتن چای کیسه‌ای، پاشیدن جوش‌شیرین یا اسپری دئودورانت هم کارساز نبودند.

از بو تا باکتری

دو پژوهشگر در ادامه به سراغ بُعد علمی ماجرا رفتند. مقصر اصلی، باکتری‌ای به نام Kytococcus sedentarius  است که در کفش‌های عرق کرده رشد می‌کند. در آزمایش‌ها مشخص شد که یک تابش کوتاه نور فرابنفش (UVC)C می‌تواند با از بین بردن باکتری‌ها، بوی بد کفش‌ها را محو کند.

در مقاله منتشرشده از سوی این پژوهشگران می‌خوانیم: «در هند تقریباً در هر خانه‌ای، یک جاکفشی وجود دارد و ساخت یک جاکفشی که کفش‌ها را بدون بو نگه دارد، تجربه عالی،خاص و متفاوتی خواهد بود.» یعنی آن‌ها کفش‌های بدبو را به فرصتی برای بازطراحی جاکفشی سنتی تبدیل کردند.

نتیجه تحقیقات چیزی فراتر از یک مقاله ساده بود: نمونه اولیه جاکفشی مجهز به لامپ UVCساخته شد که علاوه بر آنکه می‌شد کفش‌ها را در آن قرار داد، بلکه آن‌ها را ضدعفونی نیز ‌می‌کرد.

برای آزمایش این جاکفشی مدرن، کفش‌های ورزشکاران دانشگاه که به‌شدت بو می‌دادند، در داخل جاکفشی قرار داده شدند و ازآنجاکه بیشترین تجمع باکتری نزدیک پنجه کفش است، نور UVC روی همان قسمت از کفش‌ها متمرکز شد. در ابتدا بوی کفش‌ها شدید، تند و شبیه پنیر فاسد توصیف شد؛ بعد از ۲ دقیقه، بو خیلی کم و شبیه بوی لاستیک سوخته ملایم شد و بعد از ۴ دقیقه، بوی بد کفش‌ها کاملاً از بین رفت و فقط بوی متوسط لاستیک باقی ماند. بعد از ۶ دقیقه، کفش‌ها کاملاً بدون بو و خنک بودند؛ اما اگر مدت تابش بیش‌ازحد می‌شد (بین ۱۰–۱۵ دقیقه)، بوی «لاستیک سوخته شدید» حس می‌شد و کفش‌ها داغ می‌کردند.

نتیجه‌ای که این محققان به آن دست یافتند این بود که زمان‌بندی در علم حرف اول را می‌زند.

پیشنهاد ساخت جاکفشی UVC در همین مرحله متوقف شد تا این‌که تیم اهدا کننده جایزه بین‌المللی ایگ نوبل به سراغ این پژوهشگران هندی رفت. این جایزه هرساله به ۱۰ پژوهش که هدفشان «خنداندن و سپس واداشتن افراد به فکر» است، اهدا می‌شود.

کومار دراین‌باره گفت: «ما اصلاً خبر نداشتیم که چنین جایزه‌ای وجود دارد. مقاله ما مربوط به سال ۲۰۲۲ میلادی بود و آن را برای هیچ جا نفرستاده بودیم. خود تیم ایگ نوبل ما را پیدا کرد و با ما تماس گرفت. همین خودش هم آدم را می‌خنداند و هم به فکر وا می‌دارد. این جایزه به معنای تأیید علمی نیست، بلکه برای جشن گرفتن بخش بامزه علم است. خیلی از تحقیقات، کارهای علمی بی‌پاداش هستند که از روی عشق انجام می‌شوند و اهدای این جایزه راهی برای شناساندن آن‌هاست.»

پایان ماجرا یا آغاز راه؟

این جایزه برای این پژوهشگران هندی، فقط یک افتخار نبود بلکه بار مسئولیت روی دوش آن‌ها را سنگین کرده است. کومار دراین‌باره گفت: «فراتر از شناخته شدن، حالا بار بزرگی روی دوش ما قرار داده‌شده است؛ باید درباره مسائلی تحقیق کنیم که دیگران به آن فکر نمی‌کنند. باید بیشتر سؤال بپرسیم.»

بدین ترتیب می‌توان این‌گونه گفت که کتانی‌های بدبوی امروز می‌توانند الهام‌بخش علم فردا باشند.

منبع: خبر آنلاین