باشگاه خبرنگاران جوان؛ الهام قبادی- فاطمه عباسی، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌و‌گو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان پیرامون وضعیت سالمندان تحت پوشش حوزه توانبخشی سازمان بهزیستی کشور گفت: تغییرات جمعیتی و افزایش جمعیت سالمندان در ایران، پدیده‌ای غیرقابل انکار و اجتناب‌ناپذیر است. طبق آمار مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۳، جمعیت کشور حدود ۸۶ میلیون نفر است که نزدیک به ۱۲ درصد آن (حدود ۹٫۸ میلیون نفر) را سالمندان بالای ۶۰ سال تشکیل می‌دهند. این روند در دهه‌های آتی سرعت بیشتری خواهد گرفت و بسیاری از استان‌ها به ویژه استان‌های شمالی مانند گیلان و مازندران، بیشترین درصد سالمندی را خواهند داشت.

وی افزود: سیاستگذاران و مدیران کشور باید با درک این واقعیت و اتخاذ رویکرد‌های نوین، زمینه‌های ایجاد و تقویت فرهنگ سالمندی فعال، پویا و مولد را فراهم کنند. تقویت مشارکت اجتماعی سالمندان، ارتقاء سلامت جسمی و روانی، مدیریت اوقات فراغت، توجه ویژه به آموزش و توانمندسازی، و تأمین رفاه و حقوق شهروندی این قشر از جامعه، باید در اولویت برنامه‌های توسعه پایدار کشور قرار گیرد.

بهزیستی؛ ارکان اصلی حمایت و توانبخشی سالمندان

وی عنوان کرد: سازمان بهزیستی کشور با سابقه‌ای بیش از نیم قرن در ارائه خدمات حمایتی، رفاهی و توانبخشی، یکی از نهاد‌های اصلی در خدمت‌رسانی به سالمندان دارای معلولیت و نیازمند است.

عباسی، معاون توانبخشی سازمان بهزیستی، توضیح می‌دهد که خدمات بهزیستی برای سالمندان در سه محور اصلی متمرکز شده است:

۱. خدمات خانواده‌محور: ارائه خدمات توانبخشی در منزل، مراقبت و مناسب‌سازی محیط زندگی سالمندان برای حفظ استقلال و ارتقاء کیفیت زندگی در محیط خانواده. این خدمات شامل مراقبت در منزل، ارائه تجهیزات کمک توانبخشی، خدمات حمایتی مستمر و موردی است.

۲. مراکز شبانه‌روزی: پذیرش و بستری سالمندانی که فاقد سرپرست موثر هستند یا از سوی مراجع قضایی ارجاع شده‌اند. این مراکز به شکل تخصصی خدمات توانبخشی، مراقبتی و بهداشتی ارائه می‌دهند.

۳. مراکز روزانه آموزشی و توانبخشی: سالمندان به صورت روزانه به این مراکز مراجعه و تحت ارزیابی و درمان تیمی متخصص قرار می‌گیرند. این مراکز با هدف افزایش استقلال و توانمندسازی سالمندان، خدمات آموزشی، درمانی و مشاوره‌ای ارائه می‌دهند.

آمار خدمات توانبخشی و پوشش سالمندان

عباسی با ارائه آمار دقیق گفت: هم‌اکنون در حوزه توانبخشی، حدود ۲۴۱ هزار سالمند دارای پرونده در سازمان بهزیستی هستند که شامل افراد با درجات مختلف معلولیت (خفیف، متوسط، شدید و خیلی شدید) می‌باشند. ۷۳ درصد این سالمندان در دهک‌های درآمدی پایین‌تر (۱ تا ۵) قرار دارند، که نشان‌دهنده نیاز جدی به خدمات حمایتی و توانبخشی است.

وی افزود: از میان این سالمندان، بیش از ۲۹ هزار نفر از خدمات مراکز شبانه‌روزی، روزانه، و خدمات توانبخشی در منزل بهره‌مند شده‌اند. همچنین، بیش از ۱۴۷ هزار نفر تحت پوشش کمک‌های مستمر مالی قرار دارند و ۳۵ هزار نفر از تجهیزات و وسایل کمک توانبخشی بهره‌مند شده‌اند.

خانه‌های حمایتی سالمندان؛ مدل نوین و موثر

عباسی عنوان کرد: یکی از تحولات مهم در حوزه سالمندی، ایجاد خانه‌های حمایتی سالمندان است که از سال ۱۳۹۷ به‌عنوان مدلی نوین در سازمان بهزیستی توسعه یافته است. عباسی توضیح داد: این خانه‌ها محل‌هایی با ظرفیت محدود (حداکثر ۱۰ نفر) هستند که محیطی شبیه خانواده را برای سالمندان فراهم می‌کنند. سالمندان مقیم این خانه‌ها ضمن برخورداری از خدمات نگهداری و مراقبتی، امکان بهره‌مندی از خدمات مراکز روزانه توانبخشی و خدمات درمانی را نیز دارند.

وی ادامه داد: این مدل جایگزین مناسبی برای مراکز شبانه‌روزی بزرگ و سالنی است که مشکلاتی مانند عدم رعایت حریم خصوصی و استقلال فردی داشتند. خانه‌های حمایتی با هدف ارتقاء کرامت انسانی و فراهم آوردن شرایط زندگی بهتر برای سالمندان، از امکانات و فضای مناسب‌سازی شده بهره‌مند هستند.

توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) و طرح توانمندسازی سالمندان

وی عنوان کرد: برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) از سال ۱۳۷۴ در ایران آغاز شده و هم‌اکنون در ۹۵ درصد مناطق روستایی کشور فعال است. حدود ۸۱ هزار سالمند تحت پوشش این برنامه هستند. این برنامه با تمرکز بر خدمات سلامت، آموزش، امور معیشتی و اجتماعی، توانمندسازی سالمندان را بهبود می‌بخشد و موانع فیزیکی و نگرشی را برای مشارکت اجتماعی آنها برمی‌دارد.

عباسی بیان کرد: طرح توانمندسازی سالمندان نیز که از سال ۱۳۹۴ اجرا می‌شود، به سالمندان کمک می‌کند تا توانایی‌های بالقوه خود را به فعلیت برسانند و حقوق فردی و اجتماعی‌شان را بهتر مطالبه کنند. در سال ۱۴۰۳، حدود ۱،۱۷۰ نفر از سالمندان تحت پوشش این طرح قرار گرفته‌اند.

خدمات تخصصی مراکز توانبخشی سالمندان

معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور گفت: بهره‌گیری از تیم‌های تخصصی شامل پزشک عمومی، فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، روانشناس، مددکار اجتماعی و مربیان آموزشی، خدمات متنوع و جامع ارائه می‌دهد:

مراکز شبانه‌روزی (۳۰۷ مرکز با بیش از ۱۴ هزار سالمند): خدمات تخصصی توانبخشی، مراقبتی، پزشکی، آموزشی و حرفه‌ای برای سالمندان بستری.

مراکز روزانه (۱۵۷ مرکز با ۷،۸۱۵ سالمند): خدمات آموزشی، درمانی، مشاوره‌ای، آموزش مهارت‌های زندگی و حرفه‌ای، تفریحات فرهنگی و ورزشی برای سالمندان.

خدمات توانبخشی در منزل (۱۱۰ مرکز با ۴،۸۶۲ سالمند): ارائه خدمات تخصصی توانبخشی و مراقبتی برای سالمندانی که امکان مراجعه به مراکز را ندارند.

مراکز مراقبت در منزل (۱۰۱ مرکز با ۱،۴۹۵ خدمت گیرنده): اعزام مراقبین آموزش‌دیده به منازل سالمندان برای ارائه مراقبت‌های بهداشتی و توانبخشی.

خانه‌های حمایتی سالمندان (۴۶ مرکز با ۳۷۷ نفر مقیم): اقامت در محیطی خانوادگی همراه با خدمات مراقبتی و توانبخشی.

نگاه به آینده؛ ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان

عباسی در پایان تاکید کرد: با افزایش روزافزون جمعیت سالمندان، توجه به ارتقاء کیفیت زندگی این قشر ضروری است. سازمان بهزیستی با توسعه خدمات توانبخشی، گسترش مراکز حمایتی و استفاده از فناوری‌های نوین، تلاش دارد شرایطی فراهم کند که سالمندان بتوانند با استقلال، کرامت و مشارکت فعال در جامعه زندگی کنند. همکاری میان‌بخشی، حمایت‌های مستمر مالی و آموزشی و فرهنگ‌سازی در سطح جامعه از جمله اقدامات راهبردی برای تحقق این هدف است.