باشگاه خبرنگاران جوان؛ مریم رضایی - جعفر قادری در صد و دهمین نشست از سلسله مباحث «جهاد تبیین» با موضوع فعال‌شدن مکانیزم ماشه و تبعات امنیتی و اقتصادی آن که در حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) برگزار شد، با اشاره به چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران، بر ضرورت اصلاحات بنیادین و حرکت به‌سوی اقتصاد دانش‌بنیان، غیرمتمرکز و متنوع تأکید کرد.

نایب رئیس کمیسیون اقتصادی گفت: اقتصاد ایران دولتی، متمرکز، تک‌محصولی و غیر دانش‌بنیان است که در برابر شوک‌های داخلی و خارجی آسیب‌پذیر شده و نتوانسته ایرادات خود را در طول سال‌های گذشته برطرف کند.

قادری با مقایسه وضعیت اقتصادی پیش از انقلاب با شرایط کنونی افزود: در سال ۱۳۵۶ با صادرات روزانه حدود شش میلیون بشکه نفت و جمعیتی ۳۵ میلیونی، نیاز‌های کشور تأمین می‌شد. اما امروز با جمعیتی نزدیک به سه برابر، صادرات نفت به کمتر از یک‌سوم کاهش یافته و درآمد‌های جایگزین نیز پاسخگو نیستند.

نقد سیاست‌های صادراتی و وابستگی به محصولات خام

نایب رئیس کمیسیون اقتصادی با انتقاد از صادرات محصولات خام مانند هندوانه، گفت: صادرات هندوانه هنر نیست؛ این در واقع صادرات آب مجازی است. کشور‌هایی با منابع آبی بهتر، محصولات کم‌مصرف مانند دانه‌های روغنی تولید می‌کنند و هندوانه را از ما وارد می‌کنند.

قادری همچنین به ضعف در زنجیره‌های تولید نفت و پتروشیمی اشاره کرد و گفت: اگرچه تولید محصولات پتروشیمی از کمتر از ۱۰ میلیون تن به بیش از ۱۰۰ میلیون تن رسیده، اما زنجیره ارزش کامل نشده و بسیاری از محصولات خام صادر و محصولات نهایی وارد می‌شوند.

کمبود دانش فنی و وابستگی به لایسنس خارجی

او افزود: در برخی حوزه‌ها دانش فنی داریم، اما آن را بومی نکرده‌ایم. برای واحد‌های جدید پتروشیمی همچنان نیازمند خرید لایسنس از خارج هستیم. این وابستگی باعث می‌شود کیفیت محصولات صادراتی ما متغیر باشد و خریداران خارجی اعتماد نکنند.

قادری اظهار داشت: در بخش معدن و کشاورزی نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. صادرات محصولات خام بدون ارزش افزوده ادامه دارد. در حوزه پزشکی، با وجود تخصص بالای پزشکان ایرانی، اگر سالانه حدود پنج میلیارد دلار به بخش بهداشت و درمان تزریق نشود، این بخش دچار بحران خواهد شد.

نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس تأکید کرد: با وجود تولید ۹۸ درصد دارو‌های مورد نیاز در داخل، همچنان در مواد اولیه و تجهیزات پیشرفته وابسته هستیم. تکمیل زنجیره‌های تولید و بومی‌سازی دانش فنی، کلید کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد ایران است.

توانمندسازی علمی و اقتصادی، تنها راه مقابله با تهدید‌ها و بحران‌هاست

قادری با اشاره به ضرورت تکمیل زنجیره‌های دانش‌بنیان و اصلاح ساختار‌های اقتصادی، تأکید کرد: فرمان مقام معظم رهبری برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اقدامی منطقی و راهبردی بود که زمینه جذب نیرو‌های تخصصی و فنی را در حوزه‌های مختلف فراهم کرده است.

وی افزود: سیستم اداری کشور فربه و ناکارآمد شده و نمی‌تواند پاسخگوی جذب فارغ‌التحصیلان دانشگاهی باشد. باید با چابک‌سازی ساختار اداری، فرصت‌هایی برای متخصصان فراهم کنیم تا فاصله‌های فنی و تکنولوژیک با کشور‌های پیشرفته را پر کنند.

 تکنولوژی، محور قدرت در جنگ‌ها و امنیت ملی

قادری با اشاره به جنگ دوازده‌روزه اخیر در منطقه گفت: این جنگ، جنگ تکنولوژی بود. اگر در حوزه موشکی حرفی برای گفتن نداشتیم، کشورمان به‌راحتی اشغال و تجزیه می‌شد. همان‌طور که در سوریه و لبنان شاهد ناامنی‌های گسترده هستیم.

نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ادامه داد: دشمنان از تمام سامانه‌های دفاعی خود استفاده کردند، اما نتوانستند جلوی اصابت موشک‌های ما را بگیرند. این نشان‌دهنده برتری علمی و فنی ماست. ورود به حوزه‌های فضایی، ارسال ماهواره و توسعه مکان‌یاب‌های ملی نه‌تنها اولویت‌سنجی نیست، بلکه یک ضرورت است.

قادری با اشاره به تحولات مرتبط با برجام و مکانیزم ماشه گفت: افزایش قیمت ارز، تورم و نقدینگی ناشی از اصلاح‌نشدن سازوکار‌های اقتصادی است. ما ظرفیت و توان داریم، اما باور‌ها و نگاه‌های سنتی در ذهن مسئولان و مردم مانع پیشرفت شده‌اند.

نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس افزود: نگاه اشتباه به اشتغال باعث شده مردم به‌جای کارآفرینی، به دنبال استخدام در نهاد‌های دولتی مانند شهرداری یا پتروشیمی باشند؛ در حالی که این نهاد‌ها خود با مازاد نیرو مواجه‌اند.

حرکت به‌سوی سرمایه‌گذاری و تولید

قادری در ادامه به طرح‌های جدید اقتصادی اشاره کرد و گفت: در قانون تأمین مالی تولید و زیرساخت‌ها، بسته‌های سرمایه‌گذاری بی‌نام تعریف شده‌اند. در همین راستا، از ۱۶ وزیر به نمایندگی از کمیسیون حمایت از تولید طرح سؤال کرده‌ایم. در جلسه اخیر کمیسیون اقتصادی نیز وزیر راه اعلام آمادگی برای سرمایه‌گذاری در آزادراه‌ها، بزرگراه‌ها و جاده‌های اصلی داشت.

نایب رئیس کمیسیون اقتصادی تأکید کرد: هیچ راهی جز توانمند شدن علمی و اقتصادی نداریم. باید با اصلاح ساختارها، بومی‌سازی دانش فنی و حمایت از تولید، مسیر توسعه پایدار را هموار کنیم.

قادری با انتقاد از ذهنیت رایج در برخی دستگاه‌های اجرایی، تأکید کرد: مشکل اصلی این است که نگاه ما به سرمایه‌گذاری با ذهنیت برخی مسئولان تفاوت دارد. تصور عمومی این است که دولت باید پول بدهد تا پروژه‌ای اجرا شود، در حالی که سرمایه‌گذار باید خود طرح و منابع مالی را معرفی کند.

او افزود: در جلسات اخیر مجلس با حضور استانداران فارس و بوشهر، معاونان وزرای راه، نفت و کشور، و مدیران عامل پتروشیمی‌ها و شرکت‌های راه‌سازی، بر ضرورت مشارکت بخش خصوصی در پروژه‌های زیرساختی تأکید شد. در حوزه آزادراه‌ها این مشارکت شکل گرفته، اما در بخش ریلی هنوز ورود جدی صورت نگرفته است.

ظرفیت‌های مغفول در حمل‌ونقل ریلی و بندری

قادری با اشاره به ظرفیت‌های بالای تولید و صادرات در جنوب کشور گفت: در عسلویه، پارسیان، بوشهر، کنگان و دیر، ظرفیت تخلیه و بارگیری بیش از ۱۲۰ میلیون تن وجود دارد. اگر تنها ۱۰ درصد از این حجم از طریق ریلی جابه‌جا شود، توجیه اقتصادی بالایی برای احداث خط ریلی شیراز–بوشهر خواهد داشت. اما متأسفانه حمل‌ونقل همچنان با کامیون انجام می‌شود که نه‌تنها ناکارآمد است، بلکه هزینه‌های آن نیز به رانندگان نمی‌رسد و شرکت‌های باربری سهم بالایی دریافت می‌کنند.

او با اشاره به تجربه موفق حمل‌ونقل شهری از طریق پلتفرم‌هایی مانند اسنپ و تپسی گفت: در حمل‌ونقل شهری، راننده‌ها با صرفه اقتصادی بیشتری فعالیت می‌کنند و مسافر نیز با سهولت جابه‌جا می‌شود. اما در باربری چنین سازوکاری نداریم. شرکت‌های باربری تا ۵۰ درصد از هزینه‌ها را دریافت می‌کنند، در حالی که راننده سهم اندکی دارد.

قادری با انتقاد از عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود گفت: ما از فرصت‌های بندری، ریلی و صنعتی استفاده نکرده‌ایم. حتی در پروژه انتقال آب یزد–اصفهان، نماینده یزد به شوخی گفت که اگر خط لوله ما را بشکنند، ما هم خط آنها را می‌شکنیم. این نشان‌دهنده تنش‌های منطقه‌ای و ضرورت مدیریت منابع به‌صورت عادلانه و کارشناسی‌شده است.

نایب رئیس کمیسیون اقتصادی  تأکید کرد: برای توسعه زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری، باید نگاه‌ها را اصلاح کنیم، مطالعات امکان‌سنجی دقیق انجام دهیم و زمینه مشارکت واقعی بخش خصوصی را فراهم کنیم.

ناکارآمدی در مدیریت منابع و سرمایه‌گذاری، عامل بحران‌های اقتصادی و زیست‌محیطی

قادری با انتقاد شدید از نحوه مدیریت منابع مالی و طبیعی کشور، به‌ویژه در حوزه آب و انرژی، گفت: با وجود در اختیار داشتن منابع عظیم مانند بودجه فولاد مبارکه، متأسفانه شاهد هدررفت ۶۰ هزار میلیارد تومان از سرمایه مردم هستیم، بدون آنکه حتی یک متر لوله‌گذاری انجام شده باشد.

انتقاد از طرح‌های انتقال آب و نبود تدبیر در مدیریت منابع

قادری با اشاره به پروژه‌های انتقال آب بین استان‌ها افزود: در شرایطی که می‌توانستیم با مدیریت صحیح، ۱۶۰ میلیون متر مکعب آب را در استان اصفهان حفظ کنیم، شاهد جابه‌جایی بی‌منطق آب بین یزد و اصفهان هستیم. در حالی که می‌شد آب را از خلیج فارس به یزد منتقل کرد و همان مقدار را از یزد به اصفهان بازگرداند، بدون نیاز به اجرای خط دوم انتقال.

او ادامه داد: در آغاز طرح انتقال آب از خلیج فارس، برخی با استناد به هزینه بالا مخالفت کردند، اما ما مدل اقتصادی و قانونی آن را تعریف کردیم. اکنون سرمایه‌گذار می‌تواند بدون لوله‌گذاری جدید، از ظرفیت موجود استفاده کرده و آب را در مسیر‌های مختلف مانند پارسیان، بوشهر، کازرون و گچساران جابه‌جا کند.

نایب رئیس کمیسیون اقتصادی با اشاره به ظرفیت بالای کشور در حوزه انرژی خورشیدی گفت: در کشوری که بیش از ۳۶۰ روز آفتابی دارد، نباید با بحران برق مواجه باشیم. همچنین کشور‌های عربی روزانه ۳۲ میلیون متر مکعب آب از دریا شیرین می‌کنند، در حالی که ما هنوز از این ظرفیت استفاده نکرده‌ایم.

او با انتقاد از نگاه سنتی به سرمایه‌گذاری گفت: مدیران پتروشیمی باید بدانند که خودشان بهتر از هر کسی می‌دانند کدام بخش از زنجیره تولید ناقص است و نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. باید پروژه‌ها را مشخص، مجوز‌ها را اخذ و زمین و دانش فنی را آماده کنند تا از طریق مزایده به سرمایه‌گذار واگذار شود.

قادری افزود: در حوزه راه‌سازی نیز باید مردم را به مشارکت دعوت کرد. دولت می‌تواند کف سود تضمین‌شده برای سرمایه‌گذاران در پروژه‌هایی مانند آزادراه شیراز–بوشهر تعیین کند تا مردم به‌جای سپرده‌گذاری در بانک، در پروژه‌های عمرانی مشارکت کنند.

هشدار درباره هجوم به بازار ارز و طلا

او با اشاره به رفتار‌های اقتصادی مردم گفت: هجوم به بازار ارز و طلا نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه به اقتصاد آمریکا کمک می‌کند. نگهداری ارز در خانه‌ها باعث خروج پول از چرخه اقتصادی کشور و تضعیف اقتصاد ملی می‌شود.

قادری با اشاره به تحریم‌های اخیر و فعال شدن مکانیزم ماشه گفت: اگرچه تحریم‌های سازمان ملل از نظر حجم کمتر از تحریم‌های آمریکا است، اما اثر روانی آن قابل توجه است. برای خنثی‌سازی این اثر، باید نقاط ضعف داخلی را اصلاح کنیم.

او خاطرنشان کرد: در گذشته نیز با جنگ نفت و کشتی‌ها مواجه بودیم، اما با پاسخ متقابل، طرف مقابل عقب‌نشینی کرد. امروز نیز دشمنان می‌دانند که هرگونه ناامنی برای ما، برای آنها نیز ناامنی به همراه خواهد داشت. برخورد نظامی و قهرآمیز راه‌حل نیست؛ باید با توانمندسازی داخلی، مسیر مقاومت را تقویت کنیم.

رییس کمیسیون ویژه حمایت از تولید و نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی با انتقاد از ساختار‌های ناکارآمد مدیریتی و اقتصادی کشور، بر ضرورت تغییر نگاه مسئولان و استفاده از ظرفیت‌های داخلی و خارجی تأکید کرد.

تحولات جهانی و فرصت‌های جدید برای ایران

قادری با اشاره به تغییرات در مناسبات بین‌المللی گفت: برخلاف گذشته که چین و روسیه در کنار غرب بودند، امروز این کشور‌ها مکانیزم ماشه را به رسمیت نمی‌شناسند و می‌دانند که برخورد با ایران، در آینده به ضرر خودشان تمام خواهد شد. این یک فرصت است که باید از آن استفاده کنیم.

او افزود: مشکل اصلی این است که برخی مسئولان هنوز نگاهشان به غرب است و تصور می‌کنند آمریکا و اروپا علاقه‌مند به همکاری با ایران هستند، در حالی که تجربه نشان داده برخورد‌ها با ایران از سوی رژیم صهیونیستی با حمایت مستقیم آمریکا انجام شده است.

قادری با اشاره به مشکلات سرمایه‌گذاری در کشور گفت: سرمایه‌گذار خارجی وقتی ارز خود را به ریال تبدیل می‌کند، با کاهش شدید ارزش مواجه می‌شود. باید اجازه دهیم سرمایه‌گذاری ارزی انجام شود، سود منطقی پرداخت کنیم و از همان ارز به‌عنوان وثیقه استفاده کنیم تا تسهیلات ریالی ارائه شود.

او تأکید کرد: در حوزه آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها باید مشارکت مردمی را فعال کنیم و کف سود تضمین‌شده برای سرمایه‌گذاران در نظر بگیریم. حمل‌ونقل عمومی باید رایگان باشد و عوارض از خودرو‌های لوکس دریافت شود، نه از اقشار کم‌درآمد.

اصلاح نظام مصرف انرژی و یارانه‌ها

قادری با انتقاد از نحوه تخصیص یارانه‌ها گفت: نباید آب تصفیه‌شده با قیمت پایین در اختیار کسانی قرار گیرد که استخر و فضای سبز لوکس دارند. باید نظام مصرف برق، آب و گاز اصلاح شود تا منابع به‌درستی مدیریت شوند.

او با اشاره به وضعیت تولید گفت: واحد‌های تولیدی با قطعی برق و گاز مواجه‌اند و در سال گذشته ۱۵۳ روز با مشکل تأمین انرژی روبه‌رو بودند. در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار پرداخت مالیات داشت. رشد نقدینگی از ۲۰ درصد به ۳۰ درصد رسیده و تورم بین ۴۵ تا ۵۰ درصد است. این روند باید متوقف شود.

انتقاد از فربهی سیستم اداری و افزایش هزینه‌های دولت

رییس کمیسیون ویژه حمایت از تولید و نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی افزود: سیستم اداری کشور بیش از حد بزرگ شده و هزینه‌های سنگینی به دولت تحمیل می‌کند. افزایش حقوق‌ها بدون منابع پایدار، فشار مالیاتی را بیشتر می‌کند و تولید را تهدید می‌کند.

او با ابراز تأسف از عدم بهره‌برداری از توان علمی کشور گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان و پارک‌های علم و فناوری ظرفیت‌های ارزشمندی دارند، اما به دلیل سیاست‌های غلط، نتوانسته‌ایم از آنها استفاده کنیم. تعداد دانشگاه‌ها و واحد‌های صنعتی ما از چین بیشتر است، اما مقیاس تولید بسیار کوچک است و نمی‌توان با غول‌های صنعتی رقابت کرد.

قادری با انتقاد از برخی پروژه‌های ریلی گفت: در برخی مناطق خط ریلی ایجاد شده بدون آنکه بار کافی وجود داشته باشد. این سرمایه‌گذاری‌ها بیشتر جنبه سیاسی داشته‌اند تا اقتصادی.

نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس شورای اسلامی تأکید کرد: اداره کشور با ساختار فعلی ممکن نیست. نیازمند تصمیمات سخت و اصلاح نگاه‌های مدیریتی هستیم. مدیران باید از حالت هزینه‌محور خارج شوند و به مدیران درآمدزا تبدیل شوند تا بتوانیم از ظرفیت‌های موجود برای عبور از بحران‌ها استفاده کنیم.