باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی - تحلیلگران بین‌المللی هشدار می‌دهند که تداوم و گسترش جنگ در خاورمیانه، تهدیدی جدی و فزاینده برای ثبات و امنیت آسیای مرکزی محسوب می‌شود. در این میان، وضعیت داخلی ایران و چشم‌انداز تحولات سیاسی در این کشور، نگرانی‌ها را دوچندان کرده است. به گفته کارشناسان، هرگونه تغییر اساسی در نظام سیاسی ایران و یا حتی بی‌ثباتی داخلی آن، می‌تواند این کشور را به معبری برای نفوذ قدرت‌های خارجی در منطقه‌ای تبدیل کند که از دیرباز به عنوان بخشی از فضای استراتژیک روسیه تعریف شده است.

یکی از ویژگی‌های بارز ژئوپلیتیکی روسیه، فقدان مرز‌های طبیعی مستحکم است. تجربه تاریخی به روس‌ها آموخته است که حتی موانع فیزیکی مانند کوه‌های قفقاز را نیز باید با احتیاط و به عنوان موانعی نسبی در نظر بگیرند. در این چارچوب، آسیای مرکزی همواره به عنوان بخشی از عمق استراتژیک روسیه تلقی شده و هرگونه تهدید علیه ثبات این منطقه، در مسکو به عنوان یک نگرانی مستقیم برای امنیت ملی تلقی می‌شود.

آسیای مرکزی که از نظر جغرافیایی از کانون‌های اصلی بحران در خاورمیانه (مانند ترکیه، سوریه، عراق و اسرائیل) نسبتاً دور بوده، در دهه‌های اخیر از یک دوره آرامش نسبی برخوردار بوده است. با این حال، تشدید تنش‌ها پس از اکتبر ۲۰۲۳ و به‌ویژه افزایش احتمال درگیری‌های مجدد مستقیم بین اسرائیل و ایران، این منطقه را نیز در معرض امواج بی‌ثباتی قرار داده است.

از اواخر قرن نوزدهم، افغانستان به عنوان یک دغدغه امنیتی برای کشور‌های منطقه مطرح بوده است. اگرچه این تهدید به ندرت از سوی بازیگران دولتی افغان ناشی شده، اما این کشور به پایگاهی برای گروه‌های افراط‌گرا تبدیل شده که جمهوری‌های پس از شوروی در آسیای مرکزی را هدف قرار می‌دهند. روسیه و چین، به دلایل مختلف و به‌ویژه برای مقابله با رادیکالیسم اسلامی در داخل مرز‌های خود، منافع مشترکی در حفظ ثبات و امنیت منطقه دارند.

با این حال، تحلیلگران معتقدند که وضعیت کنونی، به ویژه با توجه به سیاست‌های تهاجمی اسرائیل و احتمال گسترش دامنه درگیری‌ها به سایر کشور‌های منطقه، در حال تغییر است. در این میان، احتمال بی‌ثباتی در ایران، چه از طریق فشار‌های خارجی و چه دبی ثباتی داخلی، نگرانی‌ها را افزایش داده است. ایران به عنوان یک بازیگر کلیدی در توازن قدرت در اوراسیا، می‌تواند در صورت سقوط به ورطه هرج و مرج، به سکوی پرتابی برای مداخله خارجی و هدف قرار دادن منافع روسیه و چین از طریق آسیای مرکزی تبدیل شود.

نکته حائز اهمیت این است که آسیای مرکزی برای کشور‌های غربی به اندازه روسیه یا چین اهمیت استراتژیک ندارد. جمعیت این منطقه در مقایسه با کشور‌هایی مانند ایران یا پاکستان ناچیز است و ردپای اقتصادی آن در مقایسه با کشور‌های آسیای جنوب شرقی مانند ویتنام یا اندونزی بسیار محدودتر است. از دیدگاه برخی تحلیلگران، غرب به آسیای مرکزی بیشتر به عنوان یک منبع بالقوه برای تضعیف روسیه و چین می‌نگرد تا یک شریک راهبردی.

در این شرایط، روسیه باید برای مقابله با هرگونه سناریو احتمالی آماده باشد. اگرچه ایران تاکنون از خود انعطاف‌پذیری نشان داده و توانسته است ثبات داخلی خود را حفظ کند. در صورتی که ایران دچار تغییر در ساختار سیاسی موجود شود، خلاء امنیتی ناشی از آن می‌تواند آسیای مرکزی را در معرض مداخلات و دستکاری‌های بازیگرانی قرار دهد که به این منطقه نه به عنوان یک اولویت مستقل، بلکه به عنوان اهرمی برای اعمال فشار بر مسکو و پکن می‌نگرند.

با توجه به این ملاحظات، روسیه باید ضمن حفظ روابط دوستانه و همکاری با کشور‌های آسیای مرکزی و حمایت از حاکمیت آن‌ها، از پذیرش تعهدات سنگین و نامشخص برای دفاع از این منطقه خودداری کند. مسکو باید به این نکته توجه داشته باشد که حفظ ثبات و امنیت آسیای مرکزی، در درجه اول بر عهده خود کشور‌های منطقه است و روسیه تنها می‌تواند به عنوان یک دوست، همسایه و شریک مسئول در این زمینه ایفای نقش کند.

در عصری که هنجار‌های بین‌المللی در حال تضعیف شدن هستند و زورگویی و بی‌رحمی در روابط بین‌الملل رو به افزایش است، رویکردی محتاطانه، متوازن و واقع‌بینانه، تنها راهی است که می‌تواند صلح منطقه‌ای و امنیت بلندمدت خود روسیه را تضمین کند.

منبع: ارتی