باشگاه خبرنگاران جوان؛ کیمیا قلی‌پور - بر اساس پیگیری های خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان بورس انرژی اعلام کرد:  بورس انرژی ایران در حال نهایی کردن مراحل قانونی برای انتشار "اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده" است. در حال حاضر، زیرساخت‌های فنی و عملیاتی لازم برای معامله این اوراق در بورس انرژی فراهم گردیده است. با این وجود، آغاز رسمی معاملات منوط به طی شدن مراحل قانونی و تصویب نهایی دستورالعمل‌های اجرایی مربوطه است. این دستورالعمل‌ها در چارچوب ماده ۲۲ قانون برنامه هفتم توسعه جمهوری اسلامی ایران و با همکاری نهادهای ذی‌ربط از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان بورس و اوراق بهادار در حال تدوین و نهایی‌سازی است. بورس انرژی ایران به محض ابلاغ و تصویب نهایی این مقررات، آمادگی دارد نسبت به راه‌اندازی این ابزار نوین مالی و آغاز معاملات آن اقدام نماید.

   محتوای اوراق گواهی اعتبار آلایندگی کربن چیست؟

اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده، یک ابزار مالی جدید است که برای کنترل و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران طراحی شده است. این اوراق در واقع مجوزی قابل معامله برای انتشار آلاینده‌ها هستند که بر اساس یک سازوکار مشخص صادر شده و در بورس انرژی ایران معامله خواهند شد.

هدف اصلی از ایجاد این اوراق، قیمت‌گذاری بر آلایندگی است. با این کار، به جای وضع جرائم سنگین و ثابت، یک انگیزه اقتصادی برای کاهش آلودگی ایجاد می‌شود. صنایعی که می‌توانند با هزینه کمتر آلودگی خود را کاهش دهند، از این طریق سود می‌برند و صنایعی که آلایندگی بالایی دارند، برای ادامه فعالیت خود باید هزینه آن را بپردازند.

به طور کلی، صدور این اوراق بر پایه یک مدل شناخته‌شده جهانی به نام "Cap and Trade" استوار است. این فرآیند توسط نهادهای نظارتی مانند سازمان حفاظت محیط زیست و با همکاری وزارتخانه‌های مرتبط مدیریت می‌شود و شامل مراحل زیر است:

۱. تعیین سقف(Cap) : ابتدا، دولت یا نهاد رگولاتور، یک سقف کلی برای میزان مجاز انتشار گازهای گلخانه‌ای در صنایع مشخص (مانند نیروگاه‌ها، پتروشیمی‌ها، و کارخانه‌های سیمان) تعیین می‌کند.

۲. تخصیص اعتبار: این سقف مجاز، به صورت " گواهی کاهش انتشار آلاینده" بین واحدهای صنعتی مشمول، تخصیص داده می‌شود.

۳. ایجاد دو گروه اصلی در بازار:

·         فروشندگان (ایجادکنندگان اعتبار): صنایعی که با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک، بهینه‌سازی فرآیندها یا استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، میزان آلایندگی خود را به کمتر از سقف مجاز کاهش می‌دهند، به ازای این کاهش، " گواهی کاهش انتشار آلاینده" دریافت می‌کنند. این واحدها می‌توانند گواهی‌های مازاد خود را در بازار به فروش می‌رسانند.

·         خریداران (متقاضیان اعتبار): صنایعی که میزان آلایندگی آن‌ها بیشتر از سقف مجاز است، برای جبران این آلایندگی مازاد، مکلف هستند تا از بازار، " گواهی کاهش انتشار آلاینده" خریداری کنند. در غیر این صورت مشمول جریمه خواهند شد.

     مزیت انتشار این اوراق در سطح داخلی(شرکت) و در سطح ملی چیست؟

مزایا در سطح داخلی (برای شرکت‌ها):

برای شرکت‌های صنعتی و تولیدی، این اوراق فراتر از یک الزام قانونی، یک فرصت اقتصادی ایجاد می‌کنند.

ایجاد درآمد جدید و مشوق مالی: شرکت‌هایی که در فناوری‌های پاک سرمایه‌گذاری کرده و آلایندگی خود را کاهش می‌دهند، می‌توانند "اعتبار" مازاد خود را در بورس انرژی ایران به فروش برسانند. این کار، سرمایه‌گذاری زیست‌محیطی را به یک فعالیت سودآور تبدیل می‌کند.

انعطاف‌پذیری و کاهش هزینه‌ها: به جای پرداخت جریمه‌های ثابت، شرکت‌ها حق انتخاب دارند. اگر کاهش آلایندگی در واحد آنها پرهزینه باشد، می‌توانند به شکل ارزان‌تری از بازار اعتبار بخرند. این انعطاف‌پذیری به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا با کمترین هزینه ممکن، به تعهدات زیست‌محیطی خود عمل کنند.

مدیریت ریسک و شفافیت: وجود یک بازار رسمی، قیمت شفافی برای انتشار کربن تعیین می‌کند. این شفافیت به مدیران کمک می‌کند تا ریسک‌ها و هزینه‌های مرتبط با قوانین زیست‌محیطی آینده را بهتر پیش‌بینی کرده و در برنامه‌ریزی‌های بلندمدت خود لحاظ کنند.

مزایا در سطح ملی:

در مقیاس کلان، بازار کربن یک ابزار قدرتمند برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است.

تحقق اهداف زیست‌محیطی با کمترین هزینه: این سازوکار به کشور اجازه می‌دهد تا به تعهدات ملی و بین‌المللی خود برای کاهش گازهای گلخانه‌ای به شیوه‌ای کارآمد دست یابد. کاهش آلودگی در نقاطی اتفاق می‌افتد که از نظر اقتصادی به صرفه‌تر است و به کل اقتصاد آسیب کمتری وارد می‌شود.

هدایت سرمایه‌ها به سمت نوآوری و فناوری‌های پاک: بازار کربن، سرمایه‌گذاران را به سمت پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر، بهینه‌سازی مصرف انرژی و نوآوری‌های سبز تشویق می‌کند. این امر به ایجاد اشتغال پایدار و توسعه یک اقتصاد دانش‌بنیان کمک شایانی می‌کند.

بهبود سلامت عمومی و کاهش هزینه‌های جانبی: کاهش کلی آلاینده‌ها در سطح کشور منجر به بهبود کیفیت هوا، کاهش بیماری‌های تنفسی و قلبی و در نتیجه، کاهش هزینه‌های نظام سلامت می‌شود.

افزایش امنیت انرژی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی: با تشویق صنایع به بهینه‌سازی مصرف انرژی، تقاضای کل برای حامل‌های انرژی کاهش یافته و امنیت انرژی کشور در بلندمدت تقویت می‌شود. این امر به مدیریت بهتر چالش ناترازی انرژی نیز کمک می‌کند.

ابزاری برای دیپلماسی بین‌المللی: داشتن یک بازار کربن داخلی فعال، جایگاه ایران را در مذاکرات بین‌المللی تغییرات اقلیمی تقویت کرده و می‌تواند در آینده زمینه را برای اتصال به بازارهای جهانی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کند.

  آیا این گواهی به فضای بین‌المللی در مقابله با انتشار کربن خواهد پیوست؟

یکی از اهداف بلندمدت و استراتژیک راه‌اندازی بازار کربن در ایران، پیوستن به فضای بین‌المللی است. هرچند در گام اول، این بازار به صورت داخلی و برای مدیریت آلایندگی صنایع کشور فعالیت خواهد کرد، اما زیرساخت آن با نگاهی به اتصال به بازارهای بین‌المللی طراحی شده است.پیوستن به فضای بین‌المللی در مقابله با انتشار کربن برای ایران از چند جهت اهمیت دارد و برنامه‌هایی برای آن در نظر گرفته شده است:

فرصت‌های اقتصادی و جذب سرمایه

جذب سرمایه‌گذاری خارجی: با اتصال به بازارهای جهانی، پروژه‌های کاهش کربن در ایران (مانند احداث نیروگاه‌های خورشیدی یا طرح‌های بهینه‌سازی انرژی) می‌توانند از منابع مالی بین‌المللی بهره‌مند شوند. سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند با خرید اعتبارات کربن از پروژه‌های ایرانی، به اهداف زیست‌محیطی خود دست یابند.

ایجاد درآمد ارزی: اگر ایران بتواند با هزینه‌ای کمتر از میانگین جهانی، انتشار کربن را کاهش دهد، می‌تواند مازاد اعتبار خود را در بازارهای بین‌المللی فروخته و از این طریق درآمد ارزی کسب کند.

در حال حاضر، تمرکز اصلی بر راه‌اندازی موفق و کارآمد بازار داخلی کربن است. اما این اقدام، گام اول و ضروری برای یک هدف بزرگتر یعنی پیوستن به تلاش جهانی برای مقابله با تغییرات اقلیمی و بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی آن است. بورس انرژی ایران زیرساخت‌های لازم برای پذیرش مشتریان بین‌المللی را فراهم نموده و آمادگی دارد تا معاملات را در چارچوب استانداردها و رویه‌های مورد پذیرش در سطح جهانی به انجام رساند.

   حجم و مدل انتشار این اوراق چیست؟

جزئیات مربوط به حجم و مدل انتشار این اوراق، پس از تکمیل فرآیند تدوین و تصویب نهایی مقررات بالادستی، مشخص و اعلام خواهد شد.

  چه گروه‌هایی توان ورود به این حوزه را خواهند داشت؟

۱. فروشندگان اعتبار (صنایع سبز و بهینه‌سازها)

این گروه "ایجادکنندگان اعتبار" هستند. آن‌ها با کاهش آلایندگی خود به کمتر از سقف تعیین‌شده، اعتبار مازاد کسب کرده و می‌توانند آن را در بورس انرژي ایران به فروش برسانند و ایجاد درآمد کنند. این گروه شامل:

صنایعی که در فناوری‌های پاک سرمایه‌گذاری می‌کنند: کارخانه‌هایی که تجهیزات قدیمی خود را با تجهیزات مدرن و کم‌مصرف جایگزین می‌کنند.

توسعه‌دهندگان انرژی‌های تجدیدپذیر: شرکت‌هایی که نیروگاه‌های خورشیدی، بادی یا سایر منابع انرژی پاک را احداث می‌کنند و از این طریق از انتشار کربن جلوگیری می‌کنند.

شرکت‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی: واحدهایی که با اقداماتی مانند عایق‌کاری، نوسازی موتورخانه‌ها و مدیریت هوشمند انرژی، مصرف سوخت خود را کاهش می‌دهند.

پروژه‌های زیست‌محیطی: طرح‌هایی مانند جنگل‌کاری (که کربن را جذب می‌کند) یا پروژه‌های جمع‌آوری گاز متان از محل‌های دفن زباله.

۲. خریداران اعتبار (صنایع آلاینده)

این گروه متقاضیان اصلی بازار هستند که برای پایبندی به قوانین، ملزم به خرید اعتبارند. میزان آلایندگی این صنایع از سقف مجاز تعیین‌شده برای آن‌ها بیشتر است و برای جبران این آلایندگی مازاد، باید از بازار اعتبار کربن بخرند. این گروه عمدتاً شامل صنایع بزرگ و انرژی‌بر کشور است:

نیروگاه‌های حرارتی (با سوخت فسیلی)

شرکت‌های پتروشیمی و پالایشگاه‌ها

کارخانه‌های فولاد و سیمان

و سایر صنایع بزرگی که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای بالایی دارند.

خرید اعتبار برای این گروه، یک الزام قانونی برای ادامه فعالیت و جلوگیری از پرداخت جرائم سنگین است.

۳. سایر فعالان و نهادهای بالقوه مانند

صندوق‌های سرمایه‌گذاری، کارگزاران، بازارگردانان و سایر سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی

     سایر نکات آماری قابل توجه در این حوزه چیست؟

ارزش کل بازار: ارزش بازارهای فروش مجوز انتشار کربن در جهان در سال ۲۰۲۳ از مرز ۹۰۰ میلیارد دلار گذشت.

درآمد دولت‌ها: طبق گزارش بانک جهانی، درآمد حاصل از ابزارهای قیمت‌گذاری کربن (شامل مالیات کربن و بازار معاملاتی آن) در سال ۲۰۲۴ برای دولت‌ها در سراسر جهان از ۱۰۰ میلیارد دلار فراتر رفت. این درآمد صرف پروژه‌های زیست‌محیطی و توسعه پایدار می‌شود.

پوشش جهانی: در حال حاضر بیش از ۸۰ سازوکار قیمت‌گذاری کربن در نقاط مختلف جهان فعال است که حدود ۲۸٪ از کل گازهای گلخانه‌ای منتشرشده در دنیا را پوشش می‌دهند.

یکی از مهم‌ترین نکات آماری، عدم وجود قیمت واحد جهانی برای کربن است. قیمت هر تن کربن بسته به قوانین، عرضه و تقاضا و بلوغ هر بازار، تفاوت بسیار زیادی دارد. این تنوع قیمتی، فرصت‌ها و چالش‌های مختلفی را ایجاد می‌کند.

هرچند آمار رسمی برای بازار در حال راه­اندازی کربن در ایران وجود ندارد، اما چند نکته کلیدی بر اساس وضعیت فعلی اقتصاد و محیط زیست کشور قابل توجه است:

شدت بالای مصرف انرژی: ایران یکی از بالاترین سرانه‌های مصرف انرژی و شدت انرژی (مصرف انرژی به ازای واحد تولید ناخالص داخلی) در جهان را دارد. این آمار منفی، یک پتانسیل آماری مثبت را در خود پنهان کرده است: فرصت‌های بسیار زیاد و کم‌هزینه‌ای برای بهینه‌سازی و کاهش انتشار کربن وجود دارد.

سهم صنایع انرژی‌بر: بخش بزرگی از اقتصاد ایران متکی به صنایع سنگین و انرژی‌بر مانند نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد و سیمان است. این صنایع که بزرگترین منتشرکنندگان کربن هستند، هسته اصلی خریداران و فروشندگان بازار در حال راه­اندازی کربن را تشکیل خواهند داد.

ریسک مالیات کربن مرزی: سالانه میلیاردها دلار کالای ایرانی به کشورهایی صادر می‌شود که در حال اجرای مالیات کربن مرزی هستند (مانند اتحادیه اروپا). عدم راه‌اندازی بازار داخلی و قیمت‌گذاری کربن، ریسک وضع تعرفه‌های سنگین بر این کالاها و کاهش قدرت رقابت‌پذیری صادرات ایران را به شدت افزایش می‌دهد. این یک ریسک آماری قابل محاسبه برای تجارت خارجی کشور است.

در نتیجه، هرچند مسیر پیش رو نیازمند نهایی شدن قوانین و زیرساخت‌هاست، اما آمار جهانی و پتانسیل‌های داخلی نشان می‌دهد که بازار کربن می‌تواند به یکی از حوزه‌های مهم و استراتژیک در اقتصاد آینده ایران تبدیل شود.