آمریکا زمان شاه هم حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران نبود
محمدرضا پهلوی در طول حکومتش همواره اقداماتی که انجام می‌داد، براساس سیاست‌های آمریکا و غرب صورت می‌گرفت؛ اما هر گاه پهلوی برای پیشبرد برنامه‌های خود به آمریکا نیاز داشت، با دری بسته مواجه می‌شد.
باشگاه خبرنگاران جوان - محمدرضا پهلوی در طول حکومتش همواره اقداماتی که انجام می‌داد، براساس سیاست‌های آمریکا و غرب صورت می‌گرفت؛ اما هر گاه پهلوی برای پیشبرد برنامه‌های خود به آمریکا نیاز داشت، با دری بسته مواجه می‌شد. از این‌رو ناچار به شوروی گرایش پیدا می‌کرد.
سیاست ایران در زمینه‌های مختلف در دوران پهلوی، به‌گونه‌ای بود که سرمایه‌ها و دارایی‌های ایران در جهت منافع غربی‌ها به‌ویژه آمریکایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. به‌طوری که حتی تجهیزات نظامی ایران، بدون اینکه سودی برای ایران داشته باشد، برای پیشبرد اهداف ایالات متحده در جنگ ویتنام استفاده شد.
اسدالله علم در خاطراتش می‌نویسد: «پیام نیکسون را که امروز صبح سفیر آمریکا به من داده بود، گزارش کردم. او دیگر به هواپیماهای F-5 ما در ویتنام نیازی ندارد و بسیار ممنون است، تکرار می‌کنم، بسیار ممنون است که اعلی‌حضرت موافقت کردند آن‌ها را در اختیار او بگذارند». (اسدالله علم، گفت‌وگوهای من با شاه، جلد ۱، صفحه ۳۸۷، ۱ آبان ۱۳۵۱.)
اما رابطه میان ایران و آمریکا، به نحوی بود که صرفاً خواسته‌های آمریکا توسط ایران انجام می‌شد و در مقابل، اگر محمدرضا پهلوی از غرب و آمریکا درخواستی می‌کرد، با پاسخ منفی روبه‌رو می‌شد.
به‌طور مثال، وقتی محمدرضا پهلوی می‌خواست در ایران ساخت کارخانه ذوب‌آهن و یا فولاد را کلید بزند، غربی‌ها هرگز راضی به اجرای چنین طرحی در ایران نشدند.
«عبدالحمید شِیبانی» سرپرست کل عملیات ذوب‌آهن اصفهان در دوره پهلوی، در گفت‌وگویی که با شبکه منوتو داشته، می‌گوید: «من از طریق دفتر معاهده اصل ۴ استخدام شدم. آقای نماینده دولت آمریکا همان اوایل که وارد شدم، به من گفت حالا که آمدی اینجا، اول کتاب قوانین ما را بخوان. اولین شوکی که به من وارد شد، این بود که در همان کتاب نوشته شده بود، ما نیامده‌ایم که به توسعه اقتصادی [ایران] کمک کنیم یا توسعه اقتصادی سریع ایجاد کنیم؛ یک درصد توسعه کافی است تا مردم را امیدوار نگه داریم.
شوک دوم این بود که در آنجا تأکید شده بود، کادر ما حق ندارد به دولت ایران توصیه‌ای در خصوص ایجاد صنعت داشته باشد. در واقع، بعدها متوجه شدم که سیاستمداران حرف‌های قشنگی می‌زنند، اما برنامه‌ای که تحت عنوان «کمک اقتصادی» برای کشورهای دیگر طراحی شده بود، در واقع برنامه‌ای برای توسعه اقتصادی خودشان بود».
در مجموع هر گاه ایران می‌خواست در زمینه صنعت قدمی بردارد، غربی‌ها هیچ کار مثبتی برای ایران انجام نمی‌دادند؛ برای نمونه، محمدرضا پهلوی برای راه‌اندازی صنعت ذوب‌آهن و فولاد، به شوروی رو آورد.
شیبانی در پاسخ به این سؤال که «چرا به‌جای وارد کردن ذوب‌آهن از اروپا و آمریکا، از طریق شوروی این کار صورت گرفت؟» عنوان می‌کند: «آمریکا خیلی جلوتر بود، اروپا خیلی جلوتر بود، ژاپن خیلی جلوتر بود، اما به ما نمی‌دادند؛ راهی نداشتیم! تنها کشوری که می‌داد، شوروی بود. رسماً به دولت ایران نامه می‌نوشتند که به صلاح شما نیست در صنعت ذوب‌آهن سرمایه‌گذاری کنید».
در نتیجه، ایران در دوره پهلوی و اتجاد جماهیر شوروی، در چند پروژه صنعتی همکاری کردند که یکی از مهم‌ترین این پروژه‌ها، مشارکت شوروی در ساخت کارخانه ذوب‌آهن اصفهان بود و قرارداد آن در سال ۱۹۶۳ بین ایران و شوروی امضاء شد. این پروژه پس از سفر برژنف (دبیرکل کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی) به ایران در سال‌های بعد آغاز شد و در نهایت در سال ۱۹۶۷ عملیات اجرایی آن آغاز شد. این پروژه شش سال به طول انجامید و در سال ۱۹۷۳ به پایان رسید.
همچنین علاوه‌بر ساخت کارخانه ذوب‌آهن، پروژه‌های دیگری ازجمله پروژه فولاد اصفهان توسط شوروی در ایران اجرا می‌شد. ساخت دو لوله بزرگ گاز از شمال ایران به شوروی، که به صادرات گاز ایران به شوروی اختصاص داشت نیز یکی دیگر از این پروژه‌ها بود.
منبع: فارس
