باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپایی، ایران را در برابر آزمونی سیاسی و دیپلماتیک قرار داده است. این اقدام که می‌تواند تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل را احیا کند، تلاشی برای فشار بر تهران در صحنه جهانی است. اما ایران، با تکیه بر دیپلماسی هوشمند، اتحاد‌های استراتژیک با شرق و تاب‌آوری اقتصادی، آماده است تا این چالش را به فرصتی برای تقویت جایگاه خود تبدیل کند و معادلات دیپلماتیک را به نفع خود بازنویسی نماید.

قمار پرهزینه اروپا: ریشه‌های یک تصمیم جنجالی

تروئیکای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل، مکانیسم ماشه را فعال کردند، اقدامی که به ادعای آنها واکنشی به «نقض تعهدات برجامی ایران» است. این سازوکار، مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱، امکان بازگشت خودکار تحریم‌های تعلیق‌شده، شامل محدودیت‌های مالی، بانکی و تسلیحاتی، را طی ۳۰ روز فراهم می‌کند. اما این تصمیم، فراتر از مسائل هسته‌ای، ریشه در انگیزه‌های سیاسی دارد: فشار آمریکا برای همسویی اروپا، نگرانی از نفوذ فزاینده ایران در منطقه و تلاش برای جلب حمایت افکار عمومی داخلی در کشور‌های اروپایی که با چالش‌های اقتصادی و سیاسی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

این حرکت، اما برای اروپا ریسک بالایی دارد. ایران، با تجربه‌ای طولانی در مدیریت تحریم‌ها و مذاکرات بین‌المللی، نشان داده که در برابر فشار‌های یک‌جانبه کوتاه نمی‌آید. اروپا، علی‌رغم این گام، همچنان به دنبال راه‌حلی دیپلماتیک است و امیدوار است ایران در بازه ۳۰ روزه پیشنهاد‌هایی برای احیای مذاکرات ارائه دهد؛ این موضوع نشان می‌دهد که ماشه، بیش از یک ابزار تنبیهی، تلاشی برای بازگرداندن ایران به میز مذاکره با شرایطی جدید است.

تهران در میدان شطرنج: بازی با مهره‌های عقلانیت و قاطعیت

ایران در برابر این بحران، رویکردی چندلایه اتخاذ کرده که ترکیبی از دیپلماسی فعال و آمادگی برای پاسخ‌های قاطع است. وزارت امور خارجه ایران اقدام اروپا را «غیرقانونی» و نقض روح برجام خوانده و هشدار داده که این تصمیم می‌تواند همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تحت تأثیر قرار دهد. کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر خارجه، تأکید کرده که ایران برای هر سناریویی آماده است: از گفت‌و‌گو‌های سازنده برای حفظ منافع ملی تا اقدامات متقابل فنی، مانند افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم یا کاهش دسترسی بازرسان آژانس.

در حوزه سیاسی، اظهارات فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، مبنی بر احتمال بازنگری در تعهدات ایران به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، پیامی روشن به غرب است: ایران خطوط قرمز خود را حفظ خواهد کرد. با این حال، این موضع‌گیری‌ها بیش از آنکه نشانه تقابل یک‌جانبه باشد، بخشی از استراتژی ایران برای بازگرداندن مذاکرات به مسیری عادلانه است. ایران در گذشته، به‌ویژه در مذاکرات منتهی به برجام در سال ۲۰۱۵، نشان داده که می‌تواند با ترکیب انعطاف دیپلماتیک و نمایش قاطعیت، معادلات را به نفع خود تغییر دهد. این بار نیز، تهران با حفظ تعادل بین مذاکره و مقاومت، آماده است تا گره دیپلماتیک اروپا را باز کند.

شرق در کنار ایران: وزنه‌ای که معادله غرب را به‌هم می‌زند

یکی از بزرگ‌ترین نقاط قوت ایران در این بحران، حمایت قاطع روسیه و چین است که به‌عنوان متحدان استراتژیک، وزنه‌ای سنگین در برابر فشار‌های غرب ایجاد می‌کنند. وزارت خارجه روسیه فعال‌سازی مکانیسم ماشه را نقض قطعنامه ۲۲۳۱ خوانده و اعلام کرده که از بازگشت تحریم‌ها حمایت نخواهد کرد. چین نیز در نامه‌ای به شورای امنیت، این اقدام را فاقد مشروعیت دانسته و بر لزوم حفظ برجام تأکید کرده است.

از منظر اقتصادی، ایران با تقویت روابط تجاری با چین و روسیه، به‌ویژه در حوزه‌های انرژی، زیرساخت و تجارت نظامی، وابستگی خود به غرب را به حداقل رسانده است. صادرات غیرنفتی ایران به بیش از ۵۲ میلیارد دلار رسیده و سازوکار‌های مالی غیرغرب‌محور، مانند تجارت تهاتری و استفاده از ارز‌های محلی، اثرات تحریم‌های قبلی را کمرنگ کرده است. قرارداد‌های بلندمدت، مانند توافق ۲۵ ساله با چین و همکاری‌های نظامی با روسیه، به ایران اهرمی قدرتمند برای مقاومت در برابر فشار‌های احتمالی می‌دهند. این اتحاد‌ها نه‌تنها سپری در برابر تحریم‌ها هستند، بلکه به ایران امکان می‌دهند در مذاکرات آینده از موضع قوی‌تری وارد شود.

اقتصاد در آزمون فشار: از چالش تا فرصت‌های تحول

بازگشت احتمالی تحریم‌های شورای امنیت، شامل محدودیت‌های مالی، بانکی و تسلیحاتی، می‌تواند اقتصاد ایران را با چالش‌هایی مانند افزایش نرخ ارز، تورم و محدودیت در تجارت بین‌المللی مواجه کند. اما ایران در سال‌های اخیر با اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، مانند تقویت تولید داخلی، افزایش صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی، تاب‌آوری خود را به‌طور قابل‌توجهی تقویت کرده است.

علاوه بر این، ایران با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مالی نوین و گسترش روابط تجاری با کشور‌های آسیای میانه، راه‌های جدیدی برای دور زدن تحریم‌ها ایجاد کرده است. این رویکرد، اگرچه با چالش‌هایی مانند نوسانات ارزی و نیاز به مدیریت دقیق منابع همراه است، می‌تواند فرصتی برای تنوع‌بخشی بیشتر به اقتصاد ایران فراهم کند.

تجربه تحریم‌های گذشته نشان داده که ایران می‌تواند با مدیریت هوشمند، فشار‌های خارجی را به انگیزه‌ای برای خودکفایی تبدیل کند. برای مثال، در دوره تحریم‌های قبلی، ایران توانست با توسعه صنایع پتروشیمی و کشاورزی، وابستگی خود به درآمد‌های نفتی را کاهش دهد، و این بار نیز می‌تواند با تمرکز بر این حوزه‌ها، از بحران به‌عنوان سکوی پرتاب استفاده کند.