باشگاه خبرنگاران جوان - پرتو‌های گاما از پرانرژی‌ترین انواع تشعشعات یونیزان هستند که از منابع طبیعی مانند رادون یا مواد معدنی اورانیوم و نیز از منابع مصنوعی همچون رادیونوکلئید‌های مورد استفاده در تشخیص و درمان بیماری‌ها منتشر می‌شوند. در زندگی روزمره، همه افراد تا حدی در معرض این پرتو‌ها قرار دارند، اما میزان مواجهه در کارکنان بخش‌های پزشکی هسته‌ای به دلیل تماس مستقیم با مواد رادیواکتیو بسیار بیشتر است. این پرتو‌ها قادرند ساختار‌های سلولی و مولکولی را تغییر دهند و حتی در دوز‌های پایین، اثرات بیولوژیکی طولانی‌مدت ایجاد کنند. نگرانی اصلی در این حوزه، آثار تجمعی تابش در بدن طی سال‌ها کار مداوم است.

بر اساس شواهد علمی، پرتو‌های گاما می‌توانند باعث بروز تغییرات قابل توجهی در پارامتر‌های خونی شوند. این تغییرات ممکن است شامل کاهش یا افزایش انواع سلول‌های خونی و حتی تغییر در ویژگی‌های فیزیکی گلبول‌ها باشد. اگرچه پروتکل‌های ایمنی و حفاظتی متعددی در محیط‌های پزشکی وجود دارد، اما تجربه نشان داده است که این اقدامات همیشه نمی‌توانند همه آثار بلندمدت مواجهه با اشعه را از بین ببرند. اهمیت موضوع زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم بسیاری از این تغییرات در مراحل اولیه بدون علامت هستند و فقط با آزمایش‌های تخصصی قابل شناسایی‌اند.

مهدی صالحی باروق از دانشکده مهندسی پزشکی هسته‌ای دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، به همراه سه همکار هم‌دانشگاهی خود، به بررسی دقیق اثرات طولانی‌مدت پرتو گاما بر شاخص‌های خونی تکنسین‌های پزشکی هسته‌ای پرداخته‌اند. هدف آنها این بود که با استفاده از داده‌های واقعی کارکنان در معرض اشعه، به درک روشن‌تری از تغییرات احتمالی در خون و پیامد‌های آن برای سلامت شغلی برسند.

در این پژوهش، ۵۰ تکنسین پزشکی هسته‌ای با سابقه بیش از ۱۰ سال کار در معرض پرتو گاما، به‌عنوان گروه مورد مطالعه انتخاب شدند. همچنین، ۳۰ نفر از کارکنان عادی بیمارستان که در معرض چنین پرتو‌هایی نبودند، گروه شاهد را تشکیل دادند. از همه شرکت‌کنندگان ۵ سی‌سی نمونه خون محیطی گرفته شد و شاخص‌های مختلف هماتولوژیکی آنها با روش‌های آزمایشگاهی استاندارد مورد ارزیابی قرار گرفت.

نتایج نشان دادند که میانگین هموگلوبین در دو گروه تفاوت معناداری نداشت، اما شاخص‌هایی مانند مونوسیت‌ها، ائوزینوفیل‌ها، هماتوکریت، حجم متوسط گلبول قرمز (MCV)، میزان هموگلوبین سلولی (MCH)، شاخص پراکندگی گلبول‌ها (RDW.SD)، پهنای توزیع پلاکت (PDW) و حجم متوسط پلاکت (MPV) در گروه مواجهه یافته کاهش معناداری داشت. در مقابل، شاخص‌هایی مانند حجم پلاکتی (PCT)، تعداد پلاکت‌ها (PLT)، تعداد گلبول‌های سفید (WBC)، درصد گرانولوسیت‌های نابالغ و تعداد لنفوسیت‌ها در این گروه افزایش یافته بود.

این یافته‌ها که در «فصلنامه پلاسما و نشانگر‌های زیستی» وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که حتی دوز‌های پایین پرتو گاما، وقتی به صورت طولانی‌مدت دریافت شوند، می‌توانند ترکیب و ویژگی‌های خون را تغییر دهند. این تغییرات در درازمدت می‌تواند پیامد‌های مهمی برای سلامت عمومی و توانایی بدن در مقابله با عفونت‌ها و حفظ فرآیند‌های طبیعی ایمنی داشته باشد.

اهمیت نتایج این تحقیق در آن است که می‌تواند به بازنگری یا اصلاح دستورالعمل‌های حفاظتی در محیط‌های پزشکی کمک کند. به‌عنوان مثال، انجام منظم آزمایش CBC برای کارکنان در معرض اشعه می‌تواند تغییرات زودهنگام را آشکار کرده و امکان مداخله سریع را فراهم کند. همچنین استفاده از دوزیمتر‌های پیشرفته شخصی که توانایی پایش لحظه‌ای میزان تابش را دارند، می‌تواند گام مهمی در ارتقای ایمنی محیط کار باشد.

پژوهشگران تأکید می‌کنند که تشعشع گاما در طولانی‌مدت می‌تواند هم بر سلول‌های خونی و هم بر عوامل انعقادی اثر بگذارد، بنابراین پایش مستمر و آموزش کارکنان درباره روش‌های کاهش مواجهه، امری ضروری است.

منبع: ایسنا