باشگاه خبرنگاران جوان؛ پریزاد اقبالی - حسین افشین در حاشیه نشست ارائه نسخه اولیه سامانه دستیاران هوش مصنوعی دستگاه‌های اجرایی که در ساختمان معاونت علمی برگزار شد، در جمع خبرنگاران گفت: زمانی که می‌خواهیم در دولت یا کمیسیون‌های مختلف تصمیم بگیریم، نخست به داده‌ها و شناخت کامل آن موضوع نیاز داریم. در زمینه‌های قانونی، داده‌ها و ارزیابی‌ها به‌وضوح مشخص می‌شود تا بتوان تصمیم‌گیری درست انجام داد .

وی افزود: در این فرآیند داده‌ها، بررسی و تحلیل می‌شوند و در اختیار مدیران قرار می‌گیرند. با این حال، در بسیاری از مواقع تنها یک فرد به داده‌ها تسلط دارد و در صورت نبود او یا بروز اشتباهی، این خطا می‌تواند بر کل سیستم تأثیر بگذارد. به همین دلیل ما به دنبال طراحی یک دستیار هوش مصنوعی هستیم که در لحظه به پرسش‌های مدیران، کارشناسان یا وزرا پاسخ می‌دهد.

افشین به مثال‌هایی اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال، اگر بخواهیم میزان مصرف مرغ در کشور را بدانیم، این دستیار اطلاعات روز را ارائه می‌دهد، زمان مناسب جوجه‌ریزی، میزان مصرف و میزان مصرف از تولید داخلی و نیاز خوراک دام و کنجاله را مشخص می‌کند. این دستیار می‌تواند با استفاده از داده‌های کلان، تحلیل و پیشنهاد‌هایی را ارائه دهد، هر چند تصمیم نهایی را بر عهده وزیر و مدیران خواهد داد.

معاونت، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، فعالیت‌های تقویت‌کننده دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه هوش مصنوعی را از اهمیت دادن به این نهاد در توسعه این فناوری استفاده می‌کند و ادامه داد: زمانی که بازار برای این فناوری وجود ندارد، کسی در آن علم سرمایه‌گذاری نمی‌کند. به همین دلیل دولت به‌عنوان اولین خریدار وارد عمل شده است. این حمایت می‌تواند به شکل پژوهانه و گرنت تحقیقاتی یا ایجاد محصولات کاربردی که دولت از آنها بهره‌مند شود، انجام شود.

وی یکی از شاخص‌های رتبه‌بندی جهانی را میزان پذیرش هوش مصنوعی توسط دولت‌ها دانست و یادآور شد: در این زمینه‌ها جلسات متعددی با دانشگاه‌ها برگزار می‌شود و تقسیم‌بندی‌هایی برای تیم‌های مختلف در حال انجام است. هدف این است که هوش مصنوعی کمک کند تا کیفیت تصمیم گیری بهتر برای بهبود زندگی مردمی باشد و تصمیم‌ها بدون پیش‌بینی پیام‌ها اجرا شود.

افشین کرد: برای مثال، زمانی که وزارت نفت تصمیم می‌گیرد، باید بررسی شود که سایر وزارتخانه‌ها چه تأثیری خواهند داشت. همچنین اگر وزارت کشاورزی سیاستی اخذ کند، باید پیامد‌های آن بر زندگی مردم مورد بررسی قرار گیرد. این موضوع درباره تغییر قیمت بنزین نیز صدق می‌کند که می‌تواند تأثیرات زیادی بر کسب‌وکار‌های مختلف داشته باشد. تجربه نشان داده است که این روش دقیق علمی باید به مد نظر قرار گیرد.

تدوین برنامه ملی هوش مصنوعی

افشین از تدوین برنامه ملی هوش مصنوعی خبر داد و گفت: تحت بند (ج) ماده ۶۵ قانون برنامه هفتم، اقدام به تدوین این برنامه کرده‌ایم. برای اولین بار، پیش‌نویس این برنامه از تصمیم به عموم مردم و پیشنهادات ارائه شده تا نظرات آنها را دریافت کند و پیشنهادات متعددی را از سراسر کشور دریافت می‌کند که از تمامی آنها قدردانی می‌کند.

معاون علمی رئیس جمهور تصریح کرد: انتظار ما این است که صاحبنظران به کلیات درباره خوب یا بد بودن برنامه بسنده نکنند، باید اصلاحات مشخصی مانند افزودن بخش‌های ضروری، حذف بخش‌های غیرکاربردی یا ارائه دیدگاه‌های نو را پیشنهاد دهند. هدف اصلی ما این است که محصولاتی که در حوزه هوش مصنوعی توسعه می‌یابند، کاربردی و در خدمت حل مسائل کشور باشند. در مرحله اول، تاکید ما بر تقویت بدنه علمی هوش مصنوعی است.

افشین در پاسخ به این سوال که آیا این برنامه با سند ملی هوش مصنوعی متفاوت است یا خیر، توضیح داد: این برنامه ملی با سند ملی هوش مصنوعی تفاوت دارد. چراکه سند مصنوعی یک سند بالادستی است که در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده و ما موظف به دستیابی به آن هستیم. برای این مهم، نیازمند یک برنامه عملیاتی هستیم.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با بررسی بر ضرورت برنامه‌ها در حوزه هوش مصنوعی، گفت: ما باید بر اساس برنامه حرکت کنیم. این به این معناست که برای هر بند و هدف موجود در اسناد بالادستی، برنامه تدوین شده و مشخص می‌شود که طی چه بازه زمانی (یک سال، دو سال یا سه سال) به این هدف رسید.

وی افزود: مهم این است که در سند تغییر نکرده‌ایم، بلکه باید تحت اسنادی قرار گیرد، برنامه مشخصی برای توجه به طراحی طراحی شده است. ممکن است برخی بگویند که برخی از موارد بسیار کوچک هستند یا نیاز به تغییر دارند، اما در این مرحله ما وظیفه داریم برنامه را اجرا کنیم و در صورت نیاز، اسناد بالادستی اصلاح شود.

معاون علمی رئیس‌جمهور با توجه به اینکه تمام وظایف دستگاه‌های اجرایی در این زمینه رصد می‌شود و مشخص می‌شود، این معاونت پیشنهاد کرد که با پیشبرد برنامه، هر دستگاه نسبت به عملکرد خود پاسخگو باشد.

نیروی انسانی توانمند در کشور

افشین با اشاره به ظرفیت‌های علمی کشور در حوزه هوش مصنوعی بیان کرد: کشور ما و هند از منابع انسانی مهم در این حوزه به شماره می‌روند و دانشگاه‌های ما نیروی انسانی توانمندی تربیت می‌کنند. با این حال، به دلایل مالی، نگاه‌داشتن این نیرو‌ها با چالش‌هایی همراه است. یکی از برنامه‌های اصلی ما در ستاد، طراحی سازوکار‌هایی برای حفظ و نگهداری نیرو‌های توانمند و بررسی است.

وی با تاکید بر این موضوع که نیروی انسانی تنها  بعد اقتصادی نیست و ابعاد سیاسی و اجتماعی نیز دارد، گفت: در همین راستا، تاکید جدی بر تربیت نیروی انسانی داریم. آموزش هوش مصنوعی از مدارس شروع می شود و از همه خانواده‌ها دعوت می‌کنیم به این پویش بپیوندند تا فرزندانشان از ابتدا با این دانش آشنا شوند. از مهرماه نیز با حمایت معاونت علمی، تدریس در دو حوزه کوانتوم و هوش مصنوعی در دستور کار قرار گرفته و تربیت نیروی انسانی به‌عنوان موتور پویا در این زمینه ادامه دارد.

توسعه فرهنگ بی‌نام‌سازی داده‌ها برای کار‌های تحقیقاتی

افشین در پاسخ به پرسشی درباره قوانین مربوط به اجرای به اشتراک‌گذاری داده‌ها اظهار کرد: اگر هوش مصنوعی را به یک انسان تشبیه کنیم، داده ها مانند خون در رگ‌های آن هستند. ما برای بهره برداری از داده‌ها نیازمند بلوغ هستیم. متأسفانه، دیدگاه غالب مدیران بیشتر بر روی تحلیل‌ها است، در حالی که انتشار داده‌ها ممکن است ۱۰ درصد تهدید داشته باشد، اما ۹۰ درصد فرصت ایجاد می‌کند.

وی ادامه داد: باید یاد بگیریم که داده‌های پیشرفته را بی‌نام‌سازی کرده و در اختیار پژوهشگران قرار دهیم تا امکان پیشرفت فراهم شود. همان‌طور که آموزش هوش مصنوعی را در مدارس و دانشگاه‌ها دنبال می‌کنیم، باید مدیران نیز آموزش ببینند. رسانه‌ها و مدیران باید کمک کنند تا فرصت‌های بیشتری از تهدید‌های آن دیده شود، زیرا موتور محرک اصلی این حوزه است.

معاون علمی رئیس‌جمهور در مورد محدودیت‌های ناشی از تحریم نیز گفت: اگر تحریم‌ها یا مکانیزم ماشه فعال می‌شود، قطعاً در تهیه سخت‌افزار با مشکلاتی مواجه می‌شوند، اما دسترسی ما به طور کامل قطع می‌شود، این امر می‌تواند باعث افزایش هزینه‌ها شود.

توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی

افشین در بخش دیگری از سخنان خود، ضمن تشکر از رسانه‌ها برای انتشار اخبار مرتبط با مصنوعی، گفت: با این حال، گله‌هایی نیز دارم. چرا که گاهی در کشور، بخشی از کار که باید مورد تحریک قرار گیرد، نادیده گرفته می‌شود. ما هرگز اعلام نکرده‌ایم که برنامه هوش مصنوعی یک برنامه نهایی و تصمیم‌گیری شده است، این برنامه را بر اساس نتیجه ۱۶ جلسه کارشناسی با صاحبنظران مختلف است و پیش از تصویب، به مردم ارائه می‌شود تا نظرات خود را بیان کنند.

معاون علمی رئیس جمهور کرد: انتظار ما این بوده است که برنامه ملی هوش مصنوعی مورد توجه و بررسی قرار گیرد و رسانه‌ها نیز این روند را پیگیری کرده‌اند. بهترین روش شنیدن نکات و نقطه‌نظرات است تا اصلاحات لازم صورت گیرد.

وی تصریح کرد: یکی از ایراداتی که به برنامه وارد شده، موضوع سخت افزار است. برخی معتقدند اعدادی که در برنامه ذکر شده، ناچیز است که این انتقاد مطرح است. اما باید توجه داشت که سند بالادستی، یعنی سند فرهنگی، این عدد را مشخص کرده و ما موظف به پیروی از آن هستیم. امیدواریم این میزان تا ده برابر افزایش یابد، زیرا کشور به چنین چیزی نیاز دارد و برای سرمایه گذاری آن، حداقل یک میلیارد دلار لازم است، در حالی که برخی از کشور‌ها بین ۱۰ تا ۲۰۰ دلار در این حوزه هزینه کرده‌اند.

افشین با اشاره به منابع قابل استخراج برای تخصیص مالی به برنامه هوش مصنوعی، گفت: از سوی دیگر، نباید‌ اطلاعات غیرواقعی به مردم داده شود. به عنوان مثال در داخل، گفته می‌شود GPU‌ها به طور کامل در تولید خواهند شد، نوعی سراب است. دنیا به سمت فناوری سه نانومتر حرکت کرده است، در حالی که زیرساخت داخلی ما در سطح ۱۸۰ نانومتر قرار دارد و این فاصله بسیار معنادار است.

وی افزود: بنابراین، اگر بخواهیم کاربردی مصنوعی مصنوعی را معطل تولید داخلی GPU و زیرساخت‌های میکروالکترونیک کنیم، در حقیقت جلوی پیشرفت کشور را گرفته‌ایم. بر این اساس، دو راهبرد مجزا تعریف‌ کرده ایم یکی برای توسعه کاربردی هوش مصنوعی و دیگری برای توسعه زیرساخت‌های فناورانه. برنامه کاربردی در حال حاضر در حال اجرا و برنامه زیرساختی نیز به‌طور مستقیم دنبال می‌شود.

معاون علمی رئیس‌جمهور کرد: هدف برنامه ملی هوش مصنوعی، توسعه کاربرد‌ها و استفاده از این فناوری است. جایگاه ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی بین ۷۰ تا ۷۵ است و می‌خواهیم با اجرای این برنامه، فاصله موجود را جبران کنیم.

افشین ادامه داد: نقد‌هایی که به برنامه وارد می‌شود باید مشخص و کاربردی باشد. صرفاً با بیان اینکه این برنامه خوب یا بد است، کمکی نمی‌کند. برخی از پیشنهادات ارتباطی به برنامه کاربردی‌سازی هوش مصنوعی ندارند و به همین دلیل مدنظر قرار نگرفته‌اند.

وی با بیان اینکه معاونت علمی مجری پروژه‌ها نیست و نقش هماهنگ‌کننده و سیاست‌گذار دارد، گفت: برای مثال، در برنامه ملی هوش مصنوعی، وظایف مستقیم هر دستگاه اجرایی به‌روشنی مشخص می‌شود. وزارتخانه‌ها باید در بخش‌های مختلف از کاربرد‌های مصنوعی مصنوعی، اما اجرای آن توسط بخش‌های ویژه یا دانشگاه‌ها انجام شود.

او تصریح کرد: قبل از قطعی شدن برنامه، نظرات و متخصصان این حوزه  بررسی می شود تا برنامه‌ای کاربردی برای توسعه هوش مصنوعی کشور تدوین شود.