صنایع آب‌بر لرستان؛ توسعه‌ای که رگ‌های آبی استان را خشک می‌کند
صنایع لرستان، هرچند در مقایسه با استان‌های صنعتی کشور مانند اصفهان، خوزستان یا کرمان کمتر توسعه‌یافته‌اند، اما بخش قابل توجهی از آنها در گروه صنایع آب‌بر قرار دارند.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ رضوان پاک منش - استان لرستان، با وجود طبیعت سرسبز و منابع آبی نسبتاً فراوان در گذشته، امروز با چالشی جدی در حوزه مدیریت آب روبه‌رو است. این استان کوهستانی که سرچشمه‌ی چندین رود مهم کشور از جمله رودخانه‌های کشکان، سیمره و خرم‌آباد است، در دهه‌های اخیر با کاهش بارندگی، تغییر الگوی اقلیم و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع زیرزمینی مواجه شده است. در این میان، نقش صنایع پرمصرف آب به یکی از محور‌های اساسی در تحلیل بحران منابع آبی لرستان تبدیل شده است.
ترکیب صنعتی لرستان و ماهیت آب‌بر صنایع
بهمن جعفری مدیرکل صمت لرستان گفت: صنایع لرستان، هرچند در مقایسه با استان‌های صنعتی کشور مانند اصفهان، خوزستان یا کرمان کمتر توسعه‌یافته‌اند، اما بخش قابل توجهی از آنها در گروه صنایع آب‌بر قرار دارند.
وی افزود: صنایعی مانند سیمان، فولاد، پتروشیمی، لبنیات، نوشیدنی و صنایع تبدیلی کشاورزی از مهمترین مصرف‌کنندگان آب در استان‌اند.
به عنوان نمونه، کارخانه سیمان دورود و طرح‌های توسعه‌ای پیرامون آن از دهه ۱۳۴۰ تاکنون بخش مهمی از منابع آبی منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. فرآیند تولید سیمان نیازمند حجم قابل‌توجهی از آب برای خنک‌سازی و کنترل گردوغبار است.
مدیر کل صمت استان بیان کرد: در کنار آن، فولاد ازنا و واحد‌های مشابه در استان، با مصرف زیاد آب صنعتی برای خنک‌سازی و شست‌وشو، فشار مضاعفی بر منابع آبی محلی وارد کرده‌اند.
وابستگی صنعت به منابع سطحی و زیرزمینی
وی افزود: در لرستان، بیشتر صنایع بزرگ در نزدیکی رودخانه‌ها یا دشت‌های پرآب مستقر شده‌اند. این موضوع هرچند در نگاه نخست مزیتی برای تأمین آب محسوب می‌شود، اما در عمل سبب تغییر مسیر بخشی از آب‌های سطحی از مصارف کشاورزی و شرب به سمت صنعت شده است.
جعفری بیان کرد: در برخی نقاط مانند حوضه‌های کشکان و خرم‌آباد، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی برای تأمین آب صنایع، افت سطح آب چاه‌ها و خشک شدن چشمه‌ها را به‌دنبال داشته است.
تضاد میان توسعه صنعتی و پایداری زیست‌محیطی
توسعه‌ی صنعتی بدون ملاحظه ظرفیت اکولوژیکی منطقه، لرستان را با تناقضی بنیادین مواجه کرده است: از یک‌سو نیاز به اشتغال و سرمایه‌گذاری وجود دارد و از سوی دیگر محدودیت شدید منابع آبی ادامه حیات همین صنایع را زیر سؤال می‌برد.
در بسیاری از مناطق، صنایع آب‌بر بدون برنامه‌ریزی جامع آبی احداث شده‌اند و اکنون در فصول خشک با بحران تأمین آب روبه‌رو هستند. در نتیجه، یا تولید کاهش یافته یا برداشت غیرقانونی از منابع زیرزمینی شدت گرفته است. این وضعیت چرخه‌ای ناپایدار را شکل داده که در نهایت منجر به تعارض بین صنعت، کشاورزی و محیط‌زیست می‌شود.
پیامد‌های اجتماعی و زیست‌محیطی
تداوم این روند می‌تواند تبعات سنگینی برای جوامع محلی داشته باشد. خشک شدن چشمه‌ها و کاهش آب رودخانه‌ها نه تنها بر اکوسیستم‌ها تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه معیشت کشاورزان و دامداران را نیز تهدید می‌کند. کاهش منابع آبی در دشت‌های کوهدشت، پلدختر و الشتر در سال‌های اخیر نشانه‌ای از فشار مضاعف بر منابع طبیعی است. در کنار آن، پساب‌های صنعتی، به‌ویژه از صنایع سیمان و فولاد، در صورت عدم تصفیه مناسب می‌تواند کیفیت آب‌های سطحی را کاهش دهد و خطر آلودگی زیست‌محیطی را افزایش دهد.
سیستم‌های بازچرخانی و پساب، مهمترین راه‌های تأمین آب صنایع پرمصرف لرستان
احداث واحد‌های آب‌بر باید تنها در مناطقی صورت گیرد که ظرفیت آبی کافی و زیرساخت تصفیه پساب وجود دارد. استفاده از سیستم‌های بازچرخانی و بازیافت آب صنعتی باید الزامی شود.
اطلاعات مربوط به برداشت، مصرف و پساب باید به‌صورت عمومی و قابل نظارت باشد. تمرکز بر صنایع کم‌مصرف مانند صنایع دانش‌بنیان، الکترونیک، بسته‌بندی، دارویی و خدمات گردشگری می‌تواند مسیر پایدارتری برای توسعه لرستان ایجاد کند.
بدون آگاهی عمومی و فشار اجتماعی، تغییر در سیاست‌های مصرف آب دشوار خواهد بود.
اولتیماتوم ۳ ساله به صنایع برای استفاده از آب غیرمتعارف
سخنگوی صنعت آب گفت:صنایع پرآب‌طلب ظرف ۳ سال موظف‌اند یا تاسیسات خود را به کنار دریا انتقال دهند و یا از منابع آب غیرمتعارف مثل پساب فاضلاب استفاده کنند.
وی افزود: البته اگر صنایع در این لحظه امکان استفاده از آب غیرمتعارف را نداشته باشند، می‌توانند تا زمان محدودی از آب متعارف استفاده کنند، اما هزینۀ این آب با ارزش‌گذاری واقعی برای آنها حساب می‌شود.
دادن آب زیرزمینی مجانی به صنایع امری کاملا غلط است، آن هم در کشوری که دشت‌های آن در معرض فرونشست قرار دارد.
بحران آب در لرستان دیگر مسئله‌ای آینده‌نگر نیست، بلکه واقعیتی جاری است. اگر سیاست‌گذاری صنعتی استان همچنان بدون درنظر گرفتن ظرفیت‌های اکولوژیکی ادامه یابد، نه تنها توسعه اقتصادی حاصل نخواهد شد، بلکه زیرساخت‌های طبیعی و اجتماعی نیز فرسوده خواهند شد.
مدیریت هوشمند منابع آب، اصلاح الگوی توسعه صنعتی و حرکت به‌سوی صنایع پایدار می‌تواند لرستان را از این دوراهی دشوار نجات دهد؛ دوراهی میان توسعه کوتاه‌مدت و پایداری بلندمدت است.
